DSCF0505 (3)

54

EMPATIA

Piątym sposobem pobudzania jest skojarzenie zapośredniczone językiem. Podobnie jak skojarzenia bezpośrednie, także to oparte jest na założeniu, że skojarzenie pomiędzy wskazówkami pochodzącymi od obserwowanego i poprzednimi doświadczeniami obserwatora może prowadzić do wywołania afektu u obserwatora. Różnica polega na tym, że owe wskazówki nie wyzwalają reakcji bezpośrednio, ale raczej symbolicznie, poprzez język. Na przykład obserwowany może przy pomocy słów określić swój stan emocjonalny („boję się”) lub opisać sytuację („oblałem egzamin”), a znaczenie wyrażone symbolicznie wyzwala skojarzenia z zasobami pamięci semantycznej obserwatora, dotyczącymi porównywalnych uczuć i sytuacji. Mechanizm ten nie opiera się zatem na sygnałach otwarcie emitowanych przez obserwowanego i nie wymaga nawet jego obecności. Wszystko, czego potrzebuje obserwator, to uświadomić sobie w jakiś werbalny sposób doświadczenie obserwowanego. Jest to oczywiście stosunkowo zaawansowana forma pobudzenia empatycznego.

Najbardziej zaawansowanym mechanizmem jest przyjmowanie ról. Sposób ten wymaga od obserwatorów podjęcia świadomego wysiłku w celu wyobrażenia sobie, jak by się czuli, gdyby zostali postawieni w takiej sytuacji, w jakiej znajduje się obserwowany. Podejmowanie tego wysiłku wywołuje u nich reakcję afektywną analogiczną do reakcji obserwowanego, prawdopodobnie dlatego, że uzmysławianie sobie sytuacji obserwowanego wyzwala, zgodnie z założeniami Hoffmana, skojarzenia z ich przeżyciami z przeszłości. Omawiany mechanizm wykazuje w związku z tym pewne podobieństwo do mechanizmów skojarzenia bezpośredniego oraz uzgodnionego językowo. Hoffman zakłada jednak, że jest on prawdopodobnie używany rzadziej od innych, ponieważ wymaga posiadania raczej zaawansowanych umiejętności poznawczych.

Trzeba koniecznie podkreślić, że omówione mechanizmy nie muszą działać w izolacji. Pomijając „zarażanie płaczem”, występujące w zasadzie tylko w wieku niemowlęcym, oraz przyjmowanie ról, które z kolei wymaga zaawansowanych umiejętności i dlatego jest rzadko używane* każdy z pozostałych czterech mechanizmów zazwyczaj działa w powiązaniu z innymi. O uruchomieniu określonego trybu decyduje charakter sytuacji. Obecność wyrazistych wskazówek ekspresyjnych powoduje zazwyczaj wyzwolenie mechanizmu naśladowania, obecność jasnych wskazówek dotyczących sytuacji zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia warunkowania i/lub bezpośrednich skojarzeń, a istotny ładunek semantyczny podsunie skojarzenie zapośredniczone językiem. Wiele sytuacji może uruchomić więcej niż jeden rodzaj sygnałów, a zatem może zostać uaktywnionych kilka trybów pobudzenia. W każdym wypadku, bez względu na poszczególne sygnały występujące w obrębie sytuacji oraz poszczególne mechanizmy pobudzenia, które zostały uruchomione, rezultatem końcowym jest wytworzenie u obserwatora odpowiedniej formy reakcji