DSCF3165

IV forma ARTYSTY*] 4

Iomm ety tom medUtwmkl StyK>n\ naukowym. po^tąjącym n_a 'istagach (eatiunu dzieła. posługuj* się narrator w opisach S) ^H '^u *>ivko\vei samodzielności postaci autor rozciągnął także na bohitwó* chłopskich i poswoUt im mowie ich własną mowa. ma-tijditnif zbliżoną do rzeczywistych odmian gwarowych ówczesnej polszczyzny Miarą artystycznej sukcesu cyklu jest to, iż Maciej Mazur esy Bartkami z Dnu modlitw potrafią ode grac pierwszopla-nową rolą w złożonym dramacie psychologicznym, posługując sie własnym, autentycznym językiem. Szymański zdołał odtworzyć cały system językowy gw ary mazowieckiej. z mazurzeniem włącznie

Zjawiskiem i pogranicza warstwy językową) i warstwy znaczeń dzieła literackiej jest tutą) funkcjonowanie mowy esopowej lub -wedle trafniejszej określenia Orzeszkową) - stylu więziennego ⁵*⁴ Dl* wyraiema treści patriotycznych tropionych i usuwanych przez rosyjską cenzurą uruchamiany* jest cały szereg chwytów artystycznych. które mają owe treści kamuflować. W repertuarze wskazać można takie środki jak aluzja. niedopowiedzenie i przemilczenie. Przedmiotem gry s cenzurą jest nowsza i dawniejsza historia Polski, głownie powstania narodowe i zesłanie.

Stylisty czne bogactwo utworów ma swe źródło w stosunku pisarza do języka jako tworzywa artystycznego oraz w jego .filozofii" mowy jako fenomenu umożliwiąjącego spotkanie osób. Zasada językową autonomii i rownorzędnosci wszystkich postaci sprawiła, iż syberyjski cykl przemawia do czytelnika wieloma głosami.

Gatunek

Kłopoty z ustaleniem właściwości gatunkowych Szkiców mieli jut współcześni czytelnicy. W istocie, stworzył Szymański dzieło, które nie reżimie jakiegoś jednego wzorca Sygnalizuje tę niekl&rowność sam tytuł, wpisujący się w kontekst takich utworów jak Szkice sper

® tpmeka to pn*rt) tezie o nwotwenoto w stylizacji gwarową okresu poaytywi-iwi Inahakatę) dwkkta Kok T Skubalinka, Winnymo ityfittyón jpyón jtoltlhr |* frmknyt Wrock* 1984, & 387. khnąj Mantr wyprzeda* teoretyczne postulaty AHkDnm** w|W Jpył ludbmy m ztawtl beUtryntyetnyek. .Gtee" 1888, nr 47.

W lik K Mirtuiwiili /Węda jtUtę pomisśct (fendąo rmtlumu (18T$~ Mil, Vi«dnr 1977, * 00-329

łeczne i Szkice warszawskie {z pogranicza felietonu i kroniki) Prusa. Sienkiewiczowskie opowiadanie Szkice węglem czy zbiór reportaży i relacji * podroży Szkic* z Anglii Ignacego Sewera-Maciej owakiego. Szkice Szymańskiego zdają się czerpac zarówno z genologicznej po-graniczności, jak i pojemności wyniesionego do tytułu określenia.

Z dzisiejszego punktu widzenia wszystkie utwory Szkiców można zaliczy* do małych form narracyjnych. Poetykę noweli realizują: Srul t Lubartoun, Krawczykowski, Dicie modlitwy, Uroczysta wigih-ja i Łzy Opowiadaniami są Maciej Mazur. Stolon Kowalski, Prze-uotnik i Pan Antoni. Jedynie Hanusia to szkic powieściowy. W ^czyste" wzorce wprowadza autor szereg elementów genologicznie inno-rodnych. zarówno tych już zadomowionych w tradycji nowelistycznej inp. szkicu fizjologicznego, obrazka, gawędy czy pamiętnika), jak i nowych, dopiero torujących sobie drogę i reportaż u i eseju).

O obecności pamiętnika przesądza wspomnieniowy charakter narracji, prowadzonej przez kogoś, kto sam był uczestnikiem lub świadkiem opisywanych zdarzeń i kto nie stroni od współczesnej oceny przeszłości. Fakt, iż narrator Szkiców tak wiele zaczerpnął z życia Szymańskiego, pozwala w nich widzieć utwór autobiograficzny, kreślący pośrednio takie sylwetkę wewnętrzną pisarza. Skala ujawniania własnego Ja" czyni z syberyjskiego cyklu utwór w swym autobiogr&fizmie wyjątkowy na tle prozy fabularnej epoki pozytywizmu.

Na usługach zarówno pamiętnika, jak autobiografii pozostaje -typowa dla gawędy - iluzja narracji mówionej, widoczna w przytoczeniach wypowiedzi postaci. Przykładem tego zjawiska może być opowieść Macieja Mazura — ukierunkowana na słuchaczy, zwaloryzowana emocjonalnie, swobodnie kształtująca tok skojarzeń. Z gawędą łączy Szkice takie poetyka sylwetki, pozwaląjąca ukazywać postaci w wystudiowanych portretach.

Składniki gawędowe współistnieją tutą) s elementami takich gatunków jak legenda, przypowieść i hagiografia. Na wzorzec gawędowy nakłada się - wprowadzony za pomocą stylizacji - inny: ałego-ryczno-symboliczna przypowieść o „drugim Łazarzu* Kowalskim lub swoiste żywoty syberyjskich świętych: Biłaka i pana Antoniego. Elementy przypowieści znąjdują się także w Przewodniku i w Hanusi

Wymienione gatunki posostąją na usługach swoistego symboli zmu Szkicóu\ metody odsłaniania w zdarzeniach i losach postaci ich metafizycznego sensu, który w ujęciu realistycznym, zdroworoaaąd-