DSCF3834

144

materii, przeniesiony w dziedzinę pojęć filozoficznych, przełożony na język wiedzy przyrodniczej, przyjmuje postać teorii ewolucji twórczej. Ostateczny, sformułowany przede wszystkim w KsiędŁ Fauście kształt metafizyki Micińskiego jest połączeniem nauki genezy! skiej Słowackiego z witalizmem Bergsona i Nietzschego koncepcją życia jako woli mocy. Przekonanie, że istotą bytu jest wola potęjl nego życia, że wola ta jest boską energią, spirytualnym pierwiastkiem, przenikającym świat fenomenów, wyeksponowane zostało równię wyraźnie w pismach Jellenty i Górskiego. „Największą z tajemnic życia jest wola. Z niej płyną wszystkie fenomeny świata, ona świat ten i całość objawów z siebie snowa, na sobie nosi i przywraca do swej jedności; w niej znosi się dualizm siły i materii, antagol nizm wolności i konieczności, praw natury i twórczej swobody”⁹!

Zdaniem Micińskiego, wszystkie doktryny ewolucyjne, wszystkie religie zawierające wiarę w reinkarnację były próbą wyrażenia tej samej prawdy: życie jest „słoneczną, natężoną wolą pięcia się jak^ najwyżej". Spirytualna energia przenika wszechświat: i pokonują! opór materii usiłuje zrealizować w niej jak najwięcej wolności i mocy. Filozofia Słowackiego jest dla Micińskiego najdoskonalszym, obok Bergsona, sformułowaniem aktywistycznego spirytualizmu. „W formie poetyckiej Króla Ducha mamy już złączenie teorii rozwoju gatunków Lamarka i paleontologii Cuviera z metempsychozą Indii”⁹⁸. W fil lozofii genezyjskiej Słowackiego znalazł Miciński odpowiadającą mu koncepcję życia — jako mocy twórczej, dążącej do apogeum woli ności przez progresję form przyrodniczych; „naukową" transpozycją mitu Lucyfera, patrona walki ducha z bezwładem i nieświadomością] materii. Lucyfer, który „zgubił" w materii świadomość, który odzysJ kuje samoświadomość w człowieku, a przez człowieka dąży do znisz-1 czenia ograniczeń formy, do pojednania z Emanuelem — to duch] Słowackiego, instynktem dążący do wzrostu mocy, zdobywający świal domość w formie ludzkiej, poszukiwacz absolutnej „wiary widzącej'! intuicji „urobionej przez rozum”. To bergsonowska ewolucja świal domości jako instynktu w świecie przyrodniczym, umysłu w człol wieku i intuicji jako dopełnienia umysłu, instynktu świadomego] siebie.

*’ Jw., s. 106.

^w T. Miciński: Ku czemu Polska idzie, s. 42.

Lucyferyzm jako wyraz antynomii bytu i antynomii świadomości interpretowany w dziedzinie wiedzy przyrodniczej staje się bergso-„owskim rozmachem życia w ciągłej walce z przeciwnym mu ruchem materii. W Księdzu Fauście zamieścił Miciński symboliczny obraz (w postaci ruchomego witrażu) życia jako „misterium czasu i przestrzeni”. „Wizyjny świat, który stworzył Słowacki w III akcie Oceanid lub w Genezis — tu przybrał kształty myślowe, prawie doświadczalne [...] Wodospad, dzieląc się na dwa prądy, przedstawia formy nieorganiczne, opadanie energii [...] ów zaś potok prawy. idący przeciw tamtemu — życie form organicznych [...] Prąd atomów krystalizuje się w formy geometryczne, zaradza kryształki śniegu i groty stalaktytowe; prąd życia wznosi się od bakterii ku Prometeizmowi człowieczemu, ale rozdzielony znów na dwa toki — jeden zwierzęcy, drugi pokrewny mu, różniący się jednak zasadniczo - ludzki^,,vg.

Z filozofii genezyjskiej Słowackiego przyjął Miciński, jako zgodną z współczesnymi mu tendencjami filozofii, koncepcję życia, które jest wymaganiem twórczości, a twórczość — to aktywność ducha działającego w materii. Ewolucję przyrodniczą rozumie jako ewolucję twórczą, progresję form wytwarzanych w materii przez moc twórczą. Jaźń Kosmiczną, W formach przyrodniczych zaświadczona jest „moc ducha łamiąca wszystko w cierpieniu dla wydobycia istnienia swego”¹⁰⁰. Filozofia genezyjska wyraża najgłębsze zrozumienie praw postępu: cierpienia, wysiłku i ofiary. Odradzanie przez śmierć, pokonywanie form niższych dla tworzenia wyższych, rezygnacja ze spokoju i trwałości, niszczenie wszystkiego, co bierne i słabe — to konieczne czynniki progresji, wydobywania ducha - jako wolności - z form materialnych. Krwawe misterium życia, okrutne selekcje, które zamiast boskiej harmonii znajdowali w przyrodzie bohaterowie Micińskiego, tłumaczy się w hipotezie witalistycznej jako bezwzględne prawo genezyjskiego postępu.

Okrucieństwo i walka, Słowackiego „kaimowstwo natury" są przejawem energii, znamieniem wysiłku gatunków i egzemplarzy przyrodniczych w celu utrzymania i wzmożenia życia. Obowiązek ofiary, jako obowiązek niszczenia spokoju i trwałości status quo dla

^T. Miciński: Ksiąth Faust. s. 299.

¹⁰⁰ s. 133,

^ Spadkobiercy