DSCF4962

snej myśli penitencjarnej resocjalizacja więźniów miała się odbywać n • naukę i pracę, tak aby skazanego przygotować do życia na wolności. %

; dłużej jednak jak trzy miesiące. W centralnej Polsce osadzanie wię^Jj pojedynkach nie wchodziło praktycznie w grę z powodu braku niahJ L Inaczej przedstawiała się sytuacja w Poznańskiem, gdzie w czasie >

Więźniowie mogli być osadzani w celach pojedynczych lub zbiorow przy czym każdego można było izolować w pojedynce na czas obserw ^ IjM w

cej_

boru pruskiego wznoszono obiekty więzienne z przewagą cel jedno- y dwuosobowych.

Osadzeni, uznani zgodnie z artykułem 29 przepisów z 1922 r. za źniów politycznych, podlegali przepisom znacznie łagodniejszym, i to ^ równo w okresie śledztwa, jak i odbywania wyroku. Przysługiwało im nalf prawo palenia papierosów w celach i podczas spacerów, korzystania z vj| dzeń w pomieszczeniach bez krat, przebywania na spacerze przez dwj_e godziny dziennie z możliwością prowadzenia rozmów z innymi więźnia mi^{1 2}. Ponadto polityczni mogli korzystać z własnej bielizny, odzieży, M wia oraz pościeli. Mieli też prawo częstszej korespondencji z rodziną. O il_e kryminalni mogli wysyłać i otrzymywać dwa listy w miesiącu, o tyle poli, tyczni - cztery. Podobnie było z widzeniami. Dla kryminalnych przewidział no jedno widzenie miesięcznie, dla politycznych cztery. Czas trwania wi, dzenia dla kryminalnych wynosił 30 minut, dla politycznych dwie godziny, Utrzymano zasadę dającą możliwość ży wienia się lub dożywiania, z ful duszy własnych oraz możliwość zakupu żywności w kantynach więziennych Rodzaj produktów, jakie można było nabyć, określała administracja wię. zień. Osadzeni pracujący mieli prawo do nabywania w kantynach bułelę, sucharów, ciastek, kawy, herbaty, mleka świeżego i skondensowanego®

Oceniając „Przepisy Makowskiego”, należy podkreślić, iż regulamin z 1922 r. w stosunku do poprzedniego był olbrzymim postępem, mimo że nie zaliczono do więźniów politycznych osób skazanych z artykułów 108,109,

118, a więc tych: „...pod które to paragrafy podciąga się działalność niepodległościowych mniejszości narodowych na kresach wschodnich...”³. Nie znalazł tu miejsca również artykuł 102 kk, na podstawie którego wydawano wysokie kary więzienia za tzw. działalność antypaństwową, głównie za działalność komunistyczną.

Niektóre sformułowania regulaminu były wieloznaczne, stąd też można je było, w razie potrzeby, odpowiednio interpretować. Jako przykład można tu uznać stwierdzenie, iż więźniowie mogli korzystać jedynie z gazet w języku zrozumiałym dla administracji. Powodowało to sytuacje, że w niektórych więzieniach województwa poznańskiego, nie dopuszczano gazet w języku rosyjskim, ukraińskim czy białoruskim, motywując to brakiem osób, które mogłyby owe gazety cenzurować. W województwach centralnych były kłopoty z gazetami niemieckimi. Dalej - tylko więźniowie pracujący mieli prawo do zakupywania w kantynach produktów lepszej jakości. W praktyce pozbawiało to więźniów politycznych niektórych produktów, albowiem ci kategorycznie odmawiali pracy zarobkowej, uważając że czas należy wykorzystać głównie na pogłębianie wiedzy.

Oficjalne uznanie w regulaminie w 1922 r. istnienia więźniów ideowych spowodowało, że administracje więzień musiały, acz niechętnie, tolerować wywodzące się z tradycji więzień carskich wspólnoty więźniów politycznych, zwane popularnie komunami. Były to nieformalne grupy niezwykle kłopotliwe dla pracowników więziennictwa. Członkiem wspólnoty mógł być każdy: „...oskarżony o działalność w obronie interesów mas pracujących”⁴. W związku z olbrzymią masą osób osadzonych pod zarzutem działalności komunistycznej dochodziło do tworzenia się w więzieniach tajnych komórek KPP, zwanych powszechnie „partkomami”⁵. Działały one głównie w więzieniach, w których egzekwowano wieloletnie wyroki za sprawy polityczne, a więc takich jak: Wronki, Fordon, Rawicz, Grudziądz, Warszawa. Czasowo istniały i w mniejszych więzieniach.

W 1924 r. na dyrektora Departamentu Karnego Ministerstwa Sprawiedliwości powołany został Franciszek Głowacki, człowiek: „... z silnymi, namiętnymi tendencjami politycznymi”⁶. Wspólnie z naczelnikiem więzienia na Pawiaku w Warszawie Stanisławem Jankowskim rozpoczęli energiczne działania celem ograniczenia politycznym przysługujących im w regulaminie praw oraz likwidacji wspólnot. Stworzyło to, najpierw w więzieniach warszawskich, potem reszty kraju, atmosferę napięcia i protestów. Doszło do wystąpień więźniów politycznych przeciwko administracji w Łodzi, Wilnie, Płocku, Łucku, Łomży, Lwowie⁷. Konflikty zaostrzała ciężka sytuacja wię-

51

1

   Tamże, s. 381.

2

   H. Wapmarski, Regulamin życia więziennego, w: KJWP ., s. 74-75.

3

   S. Sempołowska, W więzieniach. .. s. 192.

4

   A. Gabara, Wstęp, Korespondencje i notatki więźniów politycznych, Warszawa 1967, s. 4; K. Pawlak, Więziennictwo..., s. 72-73.

5

   Tamże.

6

   S. Sempołowska, W więzieniach..., s. 193.

7

   Tamże, s. 193; A. Zatorski, Czerwona Pomoc w Polsce 1924-1928, Warszawa 1966, s. 15 (na prawach rękopisu); Czy jest w Polsce biały terror..., s. 111-112.