DSCF4992

runków do normalnej działalności. Zlikwidowano w tym kilkadziesiąt zakładów znajdujących się w nieodpowiednich dynkach, tak że pozostało około 340 zakładów i na tym pozitw" ich liczba utrzymywała się do 1939 r.    ^

Przełomową datą w dziejach polskiego międzywojennego ^ ziennictwa był rok 1928 ze względu na wydanie wtedy rozpor*!' dzenia Prezydenta RP w sprawie organizacji więziennictwa. porządzenie to uwzględniało doświadczenia przodujących w p_erij~ tencjarystyce państw europejskich i uchwały londyńskiego kon" gresu penitencjarnego z 1925 r., ustalało ono nowe zadania <ju więziennictwa polskiego polegające na zmianie sposobu wykona nia kary pozbawienia wolności z represyjnego na resocjalizacyi' ny. Do nowych zadań dostosowywano strukturę organizacyjno więziennictwa. Stworzono przy tym możliwości samodzielnego rozwoju polskiej penitencjarystyki. Istotą polskiego systemu p_e. nitencjarnego ukształtowanego w latach trzydziestych była klasyfikacja. Polegała ona na podziale więzień na różnorodne typy o odmiennej organizacji i odrębnych metodach postępowania dostosowanych do osobowości osadzonych ^{1 2}.

Zarządzenie wykonawcze do rozporządzenia Prezydenta Rp wprowadzało jednolitą klasyfikację więzień na terenie całego kraju. Podzielono je na więzienia samodzielne i więzienia przy sądach grodzkich. Więzienia samodzielne podlegały bezpośrednio Departamentowi Karnemu i były podzielone na trzy klasy w zależności od pojemności: I — o pojemności powyżej 450 osadzonych, II — o pojemności od 150 do 450 i III — o pojemności poniżej 150 osadzonych. Łącznie było 106 więzień samodzielnych, w tym I klasy 29, II klasy 46, III klasy 31 ¹¹. Więzienia przy sądach okręgowych usamodzielniono i w zależności od pojemności zakwalifikowano do odpowiednich klas. Areszty przy sądach powiatowych przemianowano na więzienia przy sądach grodzkich, bo w tym samym roku sądy powiatowe i sądy pokoju przekształcono w sądy grodzkie ³. Więzienia przy sądach grodzkich zaliczono do III klasy, ale od samodzielnych więzień III klasy różniły się tym, że nie podlegały bezpośrednio Departamentowi Karnemu, lecz prezesom sądów, przy których istniały. Więzień tych było wtedy łącznie na ziemiach obydwu zaborów austriackiego i pruskiego około 230.

Pod względem przeznaczenia więzienia podzielono na karne, śledcze i karno-śledcze. Po 1931 r. rozpoczęto tworzyć więzienia izolacyjne z zaostrzonym rygorem, przeznaczone dla przestępców zawodowych, nałogowych i recydywistów. Przy niektórych więzieniach organizowano kolonie rolne jako zakłady półotwarte. Od 1936 r. rozpoczęto tworzyć zakłady zabezpieczające dla niepoprawnych, w których osadzano wielokrotnych recydywistów po odbyciu kary uznanych za niepoprawnych i niebezpiecznych. Miały one znacznie łagodniejszy rygor niż zwykłe więzienia, a głównym ich celem było nauczenie osadzonych zawodu i wdrożenie do pracy ¹³.

W 1937 r. weszły w życie nowe zasady specjalizacji więzień. Podzielono je na zwykłe i specjalne. Więzienia zwykłe podzielono z kolei na 4 grupy w zależności od wysokości orzeczonej kary. Więzienia specjalne podzielono na dwie grupy — więzienia o surowym rygorze wykonania kary dla więźniów szczególnie społecznie niebezpiecznych i więzienia o charakterze resocjalizacyjnym. Do tej ostatniej grupy należały: kolonie rolne, zakłady rzemieślnicze i karne ruchome ośrodki pracy. W więzieniach specjalnych wyodrębniono ponadto oddziały dla niepełnowarto-ściowych psychicznie i słabych fizycznie. W tych oddziałach umieszczano skazanych na podstawie opinii Komisji do Badań Kryminalno-Biologicznych ^u.

Pod koniec lat trzydziestych przeprowadzono też pewne zmiany organizacyjne. Usamodzielniono kilka większych więzień przy sądach grodzkich na terenie Wielkopolski i Pomorza. Kilka mniejszych więzień, głównie we wschodnich województwach, przekształcono w filie większych. W 1938 r. usamodzielniono 5 kolonii rolnych ¹⁵.

W 1938 r. były czynne 342 zakłady, w tym 118 więzień samo-

^1#T. Krychowski:    Polski system penitencjarny, „Przegląd Wię

ziennictwa Polskiego” 1936, nr 1, s. 8; 1937, nr 1, s. 108—109, kronika, rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 15 stycznia 1934 r. w sprawie organizacji zakładów dla niepoprawnych przestępców, Dz.U. Nr 5. poz. 38; J. Pietruszka, M. Sławiński: Segregacja więźniów, „Przegląd Więziennictwa” 1961, nr 2, s. 104. Autorzy błędnie i zupełnie bezpodstawnie zakłady zabezpieczające, więzienia izolacyjne i Obóz Odosobnienia w Berezie Kartuskiej, który nie miał żadnego związku z polskim więziennictwem, podawali jako przykład represyjnego sposobu wykonania kary pozbawienia wolności w Polsce międzywojennej.

¹⁴ Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z 3 sierpnia 1937 r. w sprawie podziału więzień, Dz. Urz. Min. Sprawiedl. Nr8;S. Ziembiński: Klasyfikacja więźniów w polskim systemie penitencjarnym w latach 1918— 1939, „Przegląd Penitencjarny” 1970, nr 3, s. 33—34.

¹⁶ Archiwum Państwowe w Poznaniu, Prokuratura Sądu Apelacyjnego w Poznaniu, sygn. 61, s. 271, pismo Ministra Sprawiedliwości do Prokuratury z 8 września 1938 r.

I

— 57 —

1

   T. Krychowski: Polski system penitencjarny, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 1936, nr 1, s. 7.

2

   Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 22 czerwca 1928 r. o wykonaniu rozporządzenia Prezydenta RP w sprawie organizacji więziennictwa, Dz.U. Nr 64, poz. 591.

3

“ Rozporządzenie Prezydenta RP z 6 lutego 1928 r. «— Prawo o ustroju sądów, Dz.U. Nr 12, poz. 93.