DSCF4995

przy sądach grodzkich, toteż liczba zakładów spadła do ok. 130. Kilka większych więzień podporządkowano bezpośrednio Departamentowi i nazwano je więzieniami centralnymi.

Więzieniem kierował naczelnik. Miał on do pomocy zastępcę do spraw polityczno-wychowawczych, a później także zastępcę do spraw liniowych. W więzieniach wyodrębniono działy: administracyjny, pracy więźniów, specjalny i polityczno-wychowaw-czy. Nie stosowano przedwojennej praktyki rotacji na stanowiskach kierowników działów.

W grudniu 1954 r. w następstwie likwidacji Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego więziennictwo przeszło do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Zamiast Departamentu Więziennictwa powołano Centralny Zarząd Więziennictwa (CZW), który zakresem swej działalności objął całokształt spraw związanych z organizacją i funkcjonowaniem więzień. Poza CZW pozostał Zarząd Przedsiębiorstw Produkcyjnych podległy bezpośrednio ministrowi. Początkowo CZW miał 17 wydziałów podzielonych na sekcje lub referaty. W następstwie krytyki więziennictwa i zmniejszenia stanu zaludnienia więzień po amnestii w czerwcu 1956 r. zredukowano SW i uproszczono strukturę władz więziennych. Od tego czasu w CZW było 7 wydziałów, jedna samodzielna sekcja i dwa zarządy. W nowej strukturze nie było Wydziału Polityczno-Wy-chowawczego ²³.

Zlikwidowano wydziały więziennictwa b. wojewódzkich urzędów bezpieczeństwa publicznego i na bazie więzień karno-śled-czych I klasy utworzono 33 więzienia centralne, którym podporządkowano pobliskie więzienia karne i karno-śledcze oraz ośrodki pracy więźniów. Stanowiły one ogniwo pośrednie między CZW a jednostkami podstawowymi.

Wobec tego, że w śląskich kopalniach zatrudniano wielu więźniów, na bazie Inspektoratu ds. Węglowych OPW utworzono delegaturę Centralnego Zarządu Więziennictwa do spraw Ośrodków Pracy Więźniów przy kopalniach węgla z siedzibą w Chorzowie. Była to duża, prawie niezależna od CZW, jednostka organizacyjna, której podlegały nie tylko ośrodki pracy więźniów, ale także więzienia na terenie woj. katowickiego i częściowo krakowskiego ²⁴.

Straż Więzienną w 1954 r. przemianowano na Służbę Więzienną, podkreślając w ten sposób znacznie szerszy zakres jej obo-

** Z. Karl: Krótki zarys struktury organizacyjnej więziennictwa polskiego w latach 1944—1956, „Przegląd Więziennictwa” 1962, nr 2, s. 3—4, 10, 14—16, 29—36; K. Bedyński: Historia więziennictwa Polski Ludowej 1944—1956, Warszawa 1988, s. 16—17, 53—60, 222—228.

** W. Kozera, S. Morel, S. Pałasz:    Ośrodki pracy więźniów

w województwie katowickim w latach 1950—1957, „Przegląd Więziennictwa” 1961, nr 2, s. 56.

wiązków. Funkcjonariuszy, podobnie jak przed wojną, dzielono na starszych i młodszych, ale rozszerzono nieco skalę stopni, starszych do 7, a młodszych do 4 ¹. Funkcję kierowników centralnego organu więziennictwa pełnili w kolejności: S. Kwiatkowski (1944), T. Duda (1944—1945), D. J. Łańcut (1945—1946), S. Pizło (1946— 1951), H. Duliasz (1951—1956) i W. Jura (1956).

W listopadzie 1956 r. więziennictwo przeszło do Ministerstwa Sprawiedliwości. Przejście, a właściwie powrót więziennictwa do resortu sprawiedliwości, pociągnęło za sobą zmiany kierunków działalności polegające na wyeksponowaniu funkcji wychowawczych.

Zmiana kierunków działania spowodowała pewne zmiany organizacyjne polegające na uproszczeniu struktur i decentralizacji. Pozostał Centralny Zarząd Więziennictwa, ale zmienił strukturę organizacyjną i zakres działania. Zlikwidowano jednostki, które były luźno z nim związane, tak że objął całokształt problemów związanych z wykonaniem kary pozbawienia wolności. Miał 11 wydziałów i dwa zarządy. Wśród nowo utworzonych na uwagę zasługuje Wydział Penitencjarny, bo odpowiednie komórki utworzono też w jednostkach podstawowych i one zaczęły pełnić najważniejszą funkcję w zarządzie poszczególnych zakładów. W zakładach oprócz penitencjarnych utworzono jeszcze działy: rozmieszczenia i zatrudnienia, ochrony, gospodarcze, finansowe oraz, służby zdrowia. Dla właściwej klasyfikacji osadzonych powołano w więzieniach komisje penitencjarne. W kilku zakładach utworzono oddziały obserwacyjno-rozdzielcze do prowadzenia pracy oso-bopoznawczej².

W ramach decentralizacji zwiększono zakres uprawnień zarówno jednostek podstawowych, jak i więzień centralnych. Liczbę tych ostatnich zmniejszono do 17. Było to wyTazem dążeń do dostosowania struktury organizacyjnej więziennictwa do podziału administracyjnego kraju i wzmocnienia roli więzień centralnych jako rzeczywistych organizatorów prac penitencjarnych w jednostkach podstawowych ³. W ramach przywracania praworządności w 1957 r. ustanowiono sądowy nadzór penitencjarny.

Dokumentem podsumowującym dorobek polskiego więziennictwa końca lat pięćdziesiątych i pierwszej połowy lat sześćdziesiątych był regulamin z 1966 r. Zasadniczym jego celem była indywidualizacja wykonania kary. Ażeby ją osiągnąć zróżnicowano zakłady i wprowadzono następujące typy więzień: więzie-

— 63

1

J. Sliwowski: Prawo i polityka penitencjarna, Warszawa 1982,. s. 113—114.

2

^M J. Sliwowski; op. cit., s. 117.

3

K. Bedyński: Wybrane problemy historii Służby Więziennej Polski Ludowej, Kalisz 1988, COSSW, s. 31.