DSCF6823

przedstawicieli polskiej teorii i praktyki (m.in. z ówczesnego Centralnego Zarządu Zakładów Karnych i Ośrodka Badań Penitencjarnych — poprzednika dzisiejszego Instytutu Badania Prawa Sądowego), po części kontynuował dzieło kongresu londyńskiego dotyczące problematyki zatrudnienia, a ponadto koncentrował się m.in. na warunkach bytowych w zakładach karnych, na pomocy postpenitencjarnej i udziale społeczeństwa w procesach readaptacyjnych, na sposobie zapobiegania recydywie i postępowaniu z recydywistami oraz na stosowaniu środków pro-bacyjnych. Ponownie silnie zaakcentowano potrzebę rozwoju zakładów otwartych ²⁰.

Należy wnioskować, że i ten kongres wywarł znaczący wpływ na orientację polskiego systemu penitencjarnego, bo obradował w czasie nadal trwających prac nad prawnym, organizacyjnym i instytucjonalnym jego „modelowaniem”.

Kolejne kongresy (Kioto — 1970, Genewa — 1975, Karakas — 1980, Mediolan — 1985), w zakresie problematyki penitencjarnej koncentrowały się głównie na praktycznej realizacji Reguł Minimalnych w poszczególnych państwach i regionach świata²¹. Warto zaznaczyć, że realizacja tych reguł w polskim systemie penitencjarnym czyniła systematyczne postępy i dzisiaj zdecydowana ich większość znajduje odbicie w przepisach polskiego prawa penitencjarnego. Z materiałów tych kongresów wynika ponadto bardzo zróżnicowany zakres ich realizacji w świecie. Wynika m.in., że istnieją państwa, które o istnieniu tych reguł do niedawna jeszcze wiedziały niewiele ²².

IV. W literaturze kryminologiczno-penitencjarnej podkreśla się, że jedną z najbardziej charakterystycznych cech współczesnej penitencjarystyki światowej jest ingerencja międzynarodowych standardów w problematykę wykonywania kary; że pojawienie się po II wojnie światowej tych standardów zapoczątkowało najnowszy etap w rozwoju więziennictwa; że stosunęk do tych standardów to podstawowe kryterium oceny systemów pe-

“ Polskiej delegacji przewodniczył S. Walczak, a w jej skład wchodzili m.in. P. Wierzbicki i M. Sławiński.

ⁿ Polskim delegacjom przewodniczyli ówcześni Ministrowie Sprawiedliwości: W. Berutowicz, J. Bafia i L. Domeracki.

^aJ. Sliwowski: Zagadnienie postępowania ze skazanymi, pr. zb. pod red. B. Hołysta: Problematyka przestępczości na V kongresie Narodów Zjednoczonych, Warszawa 1976 oraz P. Wierzbicki: Reguły Minimalne ONZ. Zasady i praktyka, pr, zb. pod red. B. Hołysta: Problematyka przestępczości na VI kongresie Narodów Zjednoczonych, Warszawa 1983; tenże: Realizacja Reguł Minimalnych ONZ w świecie, pr. zb. pod red. B. Hołysta: Problematyka przestępczości na VII kongresie Narodów Zjednoczonych, Warszawa 1987.

nitencjarnych realizowanych w poszczególnych państwach²³.

Jeśli z tego punktu widzenia oceniać wpływ międzynarodowego ruchu penitencjarnego na polską teorię i praktykę wykonywania kary, to trzeba skonstatować, że ruch ten owocował m.in. w takich zjawiskach, jak:

1)    mocniejsze zaakcentowanie w polskim systemie penitencjarnym zasady indywidualizacji w wykonywaniu kary i bardziej precyzyjnej klasyfikacji skazanych;

2)    wprowadzenie nowych typów i rodzajów zakładów karnych, w tym półotwartych i otwartych, chociaż te ostatnie stanowią ciągle tylko niezrealizowany w praktyce zapis ustawowy i regulaminowy; zakładów dla skazanych wymagających stosowania szczególnych środków leczniczo-wychowawczych i innych rodzajów zakładów (w tej typologii uwidacznia się wyraźna analogia z typologią międzywojenną);

3)    rozszerzanie praw podmiotowych i różnicowanie zakresu realizacji niektórych z nich, w zależności od stosunku do obowiązków;

4)    rozszerzanie praw osób tymczasowo aresztowanych w związku z zasadą domniemania niewinności;

5)    humanizowanie warunków odbywania kary, m.in. przez eliminowanie pewnych kar dyscyplinarnych sprzecznych z zasadą humanitaryzmu (z kar tych rezygnowały kolejne regulaminy, poczynając od 1966 r.);

6)    rozszerzanie i koordynowanie pomocy i opieki postpenitencjarnej oraz ujęcie tych zagadnień w formie zasady ustawowej (k.k.w.);

7)    wzmacnianie nadzoru nad wykonywaniem kary przez ustanowienie nadzoru sądowego, prokuratorskiego i społecznego.

Nie oznacza to wcale, aby dalszy rozwój międzynarodowego ruchu penitencjarnego nie oznaczał jednocześnie ustawicznego dokonywania korekt w polskim systemie penitencjarnym, tak w sferze przepisów prawa, jak i w praktyce. Rzecz przy tym charakterystyczna, że tak jak w okresie międzywojennym Polska włączyła się w ten ruch w Londynie, tak i po wojnie właśnie Londyn zapoczątkował nowy okres w powojennej penitencjary-styce polskiej. Historia jakby tworzyła w ten sposób pewien symbol, w Londynie bowiem już w roku 1872 został zainaugurowany międzynarodowy ruch penitencjarny niejako w skali „makro” i tam właśnie określono jego oficjalny oraz urzędowy charakter; taki charakter ma również dzisiaj.

Reasumując zatem można stwierdzić, że ewolucja wykonywania kary pozbawienia wolności w Polsce w całym 70-leciu była *• G. Kaiser: Strafvollzug im europaischen Yergleich, Darmstadt

— 219 —