DSCF5082 (2)

i religijno-etyczne, jeśli chodzi o finałowe rozwiązanie wątku za pomocą interwencji upiora.

I tu raz jeszcze mamy okazję spostrzec, jak się gruntownie zmieniają w rękach Mickiewicza dawno zbanalizowane rekwizyty poezji sentymentalnej. Przedstawicielem tego świata „dziwów", wkraczającego w rozwój wątku ballady, jest postać pustelnika, nieznana ani wersjom „gminnego" pierwowzoru Lilij, ani tradycji pieśni ludowej w ogóle. Metrykę jego pochodzenia ustalić nie trudno: zawędrował tu prostą drogą, wiodącą od tzw. „epizodów" epiki klasycystycznej i dum sentymentalnych poprzez filomackie ballady przyjaciół poety ⁴⁸ — jako motyw, cieszący się szczególnym upodobaniem epoki poprzedniej. Na nowym terenie pojawił się nawet z całym zespołem dawnego otoczenia (w „dole", w lesie, „nad strumykiem", w „chatce" samotnej). Ale funkcje, do których powołano go w tej balladzie, świadczą, że stary mieszkaniec sielankowych ustroni zaaklimatyzował się już na dobre w świecie romantycznej wyobraźni.

To nie wróżbita i nie czarownik według tradycji epiki klasycystycznej, ani sentymentalny przedstawiciel russowskiego hasła „powrotu do natury"; to ambasador nadprzyrodzonej siły Bożej, która z ukrycia rządzi losami ludzi; to powiernik sumienia „pani", starzec spokojny, wszystkowiedzący, obdarzony władzą wskrzeszania zmarłych, a jednocześnie sędzia tajemny, który umie dotrzeć do ukrytego wnętrza duszy ludzkiej. W roz-

⁴⁸ Por. motyw pustelnika w Wojnie chocimskiej Krasickiego, w Jagiellonidzie Tomaszewskiego, w dumach Niemcewicza (Edwin i Aniela, Zakonnik, w niektórych śpiewach historycznych), w Powieści o Leraku Zana itp.