DSCN0082 (3)

49 Małgorzato Oarótułu

Niespotykane na innych obszarach Kresów północno-wschodnich H zapisane w mowie potomków dawne) szlachty osobliwe okołiczniki czasu. Są to rzeczowniki w narzędniku z przyimkiem lub bez przyimka. Przykład v: wojna w czasie wojny', za sowietami 'za sowietów' (jak ja jeszcze do szkoły chodziła za sowietami).

Mieszkańcy zaścianków szlacheckich w większości posługują się piękną i bogatą polszczyzną. Nie znaczy to jednak, że jest ona wolna od naleciałości wynikających ze stałego kontaktu z językami wschodniosło-wianskimi. O ich obecności w języku zaprzyjaźnionej szlachty pisała już Orzeszkowa w liście do W. Korotyńskiego**: „Wprawdzie rusinizmów (nie rusycyzmów) tnają oni trochę, ale te można śmiało spuścić z uwagi, bo jest ich mało i przyjętych tylko dla przedmiotów gospodarstwa (np. płot: tyn, po rusinskuf Niektóre są staropolskie, jeszcze z XVI, XVII wieku, inne są wynikiem wpływów rosyjskich i białoruskich dawnych, z czasu zaborów lub nowych trwających od okresu radzieckiego już typowo rosyjskie.

Do zapożyczeń wschodruosłowiańskich, zwanych też rutenizmami, należą ziruany w rodzaju gramatycznym rzeczowników, np.: cała piec, taka paska, ta mieszkania, całert paczek.

Oddziaływanie wzorów odmiany białoruskiej zaznaczyło się w konstrukcjach takich, jak: księdzu Lucjanu mówiłam, jej mężu takie coś robili, Kaźmierzu i Elżbiecie nadńelali ta ziemia.

Zaimki osobowe używane są najczęściej w postaci jemu, jego zamiast om,« mego, np.; odgmili jego, a kto jego wie, om jemu przetłumaczy, szli do jmą kanmii jego, choć spotyka się także formę krótszą: ktoś kupi go, może jaunęcej go używam.

W formach czasu przeszłego najczęściej brak końcówek osobowych: ^jUphr, jay żyłko żyli [...Iz miodu, ja urodziła się, ja wybrała, ja wyszła mmęż

pM informatorzy zwykle nie rozróżniają rodzaju męskoosobowego |H^^n|powego: om biedne pojechali, bardzo oni takie akuratne byli, wyłazili, zęby nie boleli, musieli być ciastka napieczone, te

^HttCkiem wpływu wschodniosłowiańskiego jest używanie dopełnia-biernika: jej wywieźli, gonił jej, ja już jej [książkę] kilka razy druzbant wiezie swoich druhen, proszę pozwolić waszych panienek M tancy, to prosili naszych gospodyń na swoje wesele, nie dają, żeby oni jm tych ciastek

do W. Korotyńskiego 12 XII [18]86. Grodno, Listy..., t. VTH, s. 146-

W tworzeniu stopnia najwyższego przymiotników, podobnie jak w językach wschodmosłowiańskich, bywa używany zaimek samy: miód ten samy słodki, same najważniejsze [na wigilię] śledzie, sarny młodszy syn.

Drugi typ zapożyczeń występujących w mowie mieszkańców Bohaty-rowicz to rusycyzmy, czyli wyrazy lub wyrażenia pochodzące bezpośrednio z języka rosyjskiego. Ogromny i trwały ich napływ datuje się od II połowy XIX wieku, a więc od czasu nasilenia się polityki rusyfikacyjnej zaborcy w odwet za zrywy powstańcze z 1830 i 1863 roku. Wśród rusycyzmów znajdziemy więc wyrazy przejęte przez informatorów w całości w obcym kształcie, czasami zaopatrzone w rodzime końcówki: objedzi-tiiali = łączyli, msielona = zaludniona, plemiannik = siostrzeniec, bratanek, nawodnienie = powódź, usadźba = obejście, w magazynie = w sklepie, za-piewajłem był = był przodownikiem chóru, starinne = starodawne, podjęli = podnieśli, itd. Wiele z nich pojawiło się na skutek zmian politycznych i gospodarczych po II wojnie światowej: enkawudisty = enkawudyści, predsiedaciel kałchoza = przewodniczący kołchozu, kantora kałchoza = biuro kołchozu, wodokatka = ujęcie wody, itp.

Z wpływem rosyjskim wiążą się także liczne konstrukcje:

a)    wyrażenia przyimkowe:

do = przed — do wojny = przed wojną

przez = za — on przez pięćdziesiąt lat do nas przyjechał, przywieźli przez dwa tygodnie

przez = o — żył przez dom z nami/ mieszkał o jeden dom / w drugim domu od nas, z ros. oh hchji nepe3 aom c hćimh z = od — u nas z potopu świata talerzyki każdemu [dawali], z piętnastu lat = od piętnastego roku żyda, z małego dziecka = od małego dziecka,

z tych czas = od tego czasu z ros. c tcx nop za = w ciągu — za noc = w dągu nocy z ros. 3a HOHb po = według — z uczyć po elementarzu, po kolejce, po sympatii, po tych księgach, z ros. no sthm khbt&m na = w — na pracy = w pracy z ros. Ha poóoTe

na = po, w — na polskim języku / w języku polskim, po polsku, z ros. na nojibCKOM H3biKe, na swoim języku

b)    rosyjska składnia rządu:

pracował ekonomem = pracował jako ekonom, z ros. poóoTaji skohomom zięć u córki pyta = zięć pyta córkę, z ros. 3*Tb cnpamHBaeT y no^epu prosić u mamusi i tatusia = prosić mamusię i tatusia, z ros. npocHTb i h naribi wszystkie poszli przeciw nas = wszyscy wystąpili przedwko nam, z ros. Bce itoihjih npoTB nac