DSCN0102

Podróż zaczyna się powodzeniem. Miasto i wieś:

«

po prawej ręce zgiełk, po lewej największa cichość i spoko jnośó, którą zaledwo szmer płynącej przede mną Wileńki przerywał. Przyszło mi zaraz na myśl, że to jest podług wszystkich a wszystkich roinansiatów rzecz bardzo piękna.¹⁷⁴

Podróżny kwalifikuje swoją wyprawę w kategoriach „zwyczajnyoh^w sternowskich ¹⁷ ®, wiedzie go ciekawość i próżność, by „jeszcze choć raz w życiu przypatrzyć się pięknej naturze".¹⁷⁸ Oglądając przyrodę — po ro-man&istach — będzie uzupełniał tradycyjną topikę rzeczywistymi realiami, a opisy szemrzących strumieni i kwiczących wieprzków uzupełni westchnieniem: „Szkoda, że nie jestem poetą!" ¹⁷⁷ A więc w tym kierunku mierzą aluzje opisów.

Podróżny ma w pamięci opisy uroków wędkarstwa i martwe natury z rybami. I.rzeczywiście: „Tu drab bosy i po kolana w wodzie dybie z wędką w rękuj azali się nie uchwyci kiełbik lub ploteczka." Osią polemiki jest mit arkadyjskiego chłopa, rozbity kilkoma zestawieniami. Podróżny słyszy „głos chrapliwy, podobny do jęku" i widzi:

chłopka z sochą, który małym i chudym wołkom swoim ciągle coś prawił. Były to, jakem się domyślał, napomnienia i gospodarskie przepisy, ale po cudzoziemsku, ja albowiem nic z tego języka nie zrozumiałem.¹⁷⁸

Jak zaś domyśla się czytelnik Śniadeckiego, jest to zapewne zbiór wyrazów rodzimych, z których jeden pojawi się — jako niedopowiedzenie — w ostatnim zdaniu Podróży sentymentalnej Sterne’a...

Są pasterze — zgodnie z tradycją — ni© słychać jednak „fujarek ani śpiewów", stąd zdumienie obserwatora litewskiego ludu: „za co nasz Ind nie śpiewa?"¹⁷®

Katalog mitów jest dość kompletny, obejmuje też nowe mody literackie w guście oświeceniowym: uro-

czych i powabnych „włościanek**, mędrców osiadłych na wsi, i od.wieczny top „stad igrających przy wodzie**. Igrające stada poszły w szkodę, a pasterz obity został harapem przez ekonoma.

Co za okrucieństwo 1 Jaka nieludzkośó! — drwi Śniadecki z filantropów oświeceniowych — a wszystkiego przyczyną i źródłem nieoświecenie. Gdyby ci ludzie czytali romanse, a przynajmniej sielanki, przekonaliby się najłatwiej, że tłuste barany i woły właśnie się po bujnych łąkach paść powinny swobodnie.¹**

("sielankowy pasterz, wytrącony harapem ze snu arkadyjskiego, wraca do obowiązków!

Ale jest w tekście Śniadeckiego i inny, mniej widoczny, nurt polemiki. Bozprawa z przekonaniem o mądrości chłopskiej. Podróżny poszukuje zysku intelektualnego, chce poznać zasady naturalnej mądrości prostaków, a więc — wierny nakazom utopistów — pragnie zostać uczniem bronującego chłopa.¹⁸¹ Ten jednak nie okazał się Nipuańczykiem i po prostacku przegnał filozofa. Weryfikacja utopijnej geografii i socjologii przeniosła kraje Bielan i Nipuanów w sferę baśni, gdzie niejeden już mit złożony został w procesie rozwoju świadomości społecznej.

Tu jednak napotykamy granicę nowatorskiej demi-tologizacji. Śniadecki stosuje tę samą metodę co Andrć

henier. Przeciwstawia konwencji arkadyjskiej nie realistyczny portret, ale jedynie mit burleskowy, jako negatyw konwencji arkadyjskiej.

W oku klasyka chłop pojawia się w kształtach zastraszonego nędzarza. Ponury i opryskliwy chłop litewski żyje w brudzie i irytującym prymitywizmie obyczaju, to prawda, że traktowany jest okrutnie, ale jako dozorca zwierząt stosuje te same okrutne metody. Podejrzliwy i wulgarny chłopek — po prostu reprodukcja WieśniakarKażdego.

W tych granicach mieści się nie tylko Śniadecki,

60