DSCN0887

8 WSTĘP

skwę oraz nawiązał bliskie kontakty z rosyjskim Bractwem Pracy, wspólnotą religijną zbliżoną ideowo do tołstoizmu, założoną w Kre-stowozdwizeńsku przez Mikołaja Nieplujewa. W latach dziewięćdziesiątych Micuiski usiłował stworzyć pozory osiadłości, zamieszkał we własnym domu w Warszawie. Zadomowienie nie leżało jednak w naturze pisarza. Jego nieustanna ruchliwość była zapewne równie uzasadniona nie zaspokojoną pasją poznawczą, jak głębokim niepokojem, poczuciem niespełnienia.

Warto podkreślić, iż Micińskiego przyciągały swoiste enklawy kulturotwórcze (młodopolski pisarz nazwałby je „źródłami życia nowego”), gdzie swobodzie twórczej towarzyszyły próby stworzenia braterskich form życia społecznego (pisarz marzył o założeniu tego rodzaju wspólnoty pod nazwą Zakonu Braci Słonecznych¹). Do takich ośrodków zaliczyć można wspomniane Bractwo Pracy, Zakopane (uwiecznione w powieści Nietota, zob. Turów Róg), Forte dei Marmi nad Morzem Tyrreńskim, willę utalentowanej rodziny Dohrnów, spokrewnionej z żoną pisarza,¹ oraz miejscowość Hellerau pod Dreznem, w której zrealizowano projekt miasta-ogrodu, gdzie działał również słynny Instytut Dalcroze’a, który Micińskiego zachwycił inscenizacjami Orfeusza i Eurydyki Glucka i Zwiastowania Claudela⁷.

W latach poprzedzających I wojnę światową w postawie pisarza coraz wyraźniej znać cechy neomesjanisty, wieszcza, „ideologa” słowiańskiego braterstwa. Miciński wprost manifestował zdecydowany antygermanizm. Z entuzjazmem uczestniczył w neoslawistycźnym zjeździe „Sokołów” w Pradze.¹

Z niepokojem obserwował obchody stulecia Bitwy Narodów pod Lipskiem (1913),¹ jako wielbiciel „tężyzny życiowej” akcentował znaczenie sportowej rywalizacji na V olimpiadzie w Sztokholmie.¹⁰ Uczest-

niczyi również w zwołanym z inicjatywy Józefa Piłsudskiego zjeździe działaczy niepodległościowych (Zakopane, 25 sierpnia 1912). W tym okresie — wespół z Juliuszem Kadenem Bandrowskim i Maria-Jehan-ne Wielopolską — prowadził ożywioną działalność odczytową w Galicji (między innymi w Krakowie, Rzeszowie, Stanisławowie, Lwowie). Podczas wojen bałkańskich był specjalnym korespondentem „Świata” w Bułgarii.²

Po wybuchu I wojny światowej Miciński udał się z rodziną na Polesie, gdzie—jako poddany austriacki — został internowany i osadzony w Kałudze. Uzyskawszy zwolnienie, powrócił w grudniu 1914 roku do Warszawy i wyraźnie opowiedział się po stronie orientacji proro-syjskiej. Wraz z uciekającymi wojskami rosyjskimi opuścił w 1915 roku Warszawę i osiadł z rodziną w Moskwie, gdzie aktywnie włączył się w życie tamtejszej kolonii polskiej. Utrzymywał bliskie kontakty z polskim i rosyjskim środowiskiem artystycznym (między innymi z Mieczysławem Limanowskim, Stefanem Jaraczem, z zespołem Teatru Polskiego pod dyrekcją Arnolda Szyfmana, z Moskiewskim Teatrem Artystycznym i Konstantym Stanisławskim). Współ-Upracował z polską prasą narodowo-demokratyczną (między innymi „Głos Polski”, „Echo Polskie", „Gazeta Polska”, „Dziennik Polski”, I „Sprawa Polska”) oraz z pismami rosyjskimi (między innymi „Rus-skoje Słowo”, „Russkije Wiedomosti”, „Utro Rossiji”). Pełnił funkcję oficera oświatowego w korpusie generała Józefa Dowbora-Muśnic-kiego.

Pisarzowi, który przyszłość Polski wiązał z politycznym i moralnym odrodzeniem Rosji i w 1917 roku z entuzjazmem pisał o generale Korniłowie, jako o wodzu zdolnym przekształcić Rosję w „nowy, republikański Rzym”,³ bolszewicki przewrót przyniósł szczególnie bolesne rozczarowanie.

W lutym 1918 roku Miciński wracał z rodziną do Polski. W Smoleńsku odbił od szlaku powracających uchodźców i pospieszył do Wy-dranki na wezwanie śmiertelnie chorej Marii Dohm-Baranowskiej, której postać uwiecznił w dramacie Mściciel Wenety. Pisarz zatrosz-

1

   Zob. F. Siedlecki, Zakon Braci Słonecznych, „Wiadomości Literackie” 1925, nr 12.

*    Zob. T. Miciński, Forteca marmurów, „Tygodnik Ilustrowany” 1909, nr 7-9.

⁷ Zob artykuły pisarza drukowane w „Tygodniku Ilustrowanym”: W poszukiwaniu życia nowego, 1911, nr 1-2; Życie i twórczość w Hellerau, 1912, nr 30; Misterium Zwiastowania, 1913, nr 40, Zob. też I. Sławińska, Miciński i Hellerau, w pracy zbiorowej: Studia o Tadeuszu Micińskim, pod red. M. Podrazy-Kwiatkowskiej. Kraków 1979.

^M Zob. T. Miciński, Złota Praga, „Świat" 1911, nr 3.

⁹ Zob. T. Miciński, Wielki uniwersytet cierpienia, „tygodnik Ilustrowany” 1913, nr 44.

Zob artykuły pisarza w „tygodniku [lustrowanym” 1912: Tężyzna narodu, nr 24; V olimpiada, nr 32.

2

Zob. korespondencjo Micińskiego w „Świecio” 1913: Prty kotle austriackiej Wal-purmi, nr 1-2; Miasto pod Wi.toszą, nr 3; Zmierzch półksiężyca, nr 8—9.

3

A. Ślin, Prasa polska w Rosji w dobie wojny i rewolucji (1915—1919), Warszawa 1968, s. 147.