DSCN1800 (3)

148 Problem demarkacji

|w:] Spotecznoici lokalne. Szkice socjologiczne, pod red. J. Wodza, UŚ, Katowice.

Problem demarkacji, zob. socjologia.

Problem identyfikacji, zob. socjologia.

Problem skali, kompleks zagadnień odnoszący się do badania wpływu ilościowego natężenia jakichś cech lub zjawisk na procesy zachodzące w obrębie całego systemu społecznego. Przedmiotem zainteresowania bywają także występujące niekiedy zmiany wewnętrzne danego zjawiska spowodowane przyrostem lub spadkiem liczby zjawisk lego samego typu w otoczeniu. Badanie zmiany skali jakiegoś zjawiska obejmuje zazwyczaj próbę określenia punktów (lub przedziałów) granicznych, których przekroczenie wiąże się z zajściem zmian jakościowych.

Problem skali pojawił się w naukach społecznych już w starożytności i dotyczył głównie ustalenia optymalnej liczby mieszkańców miasta-państwa (polis). Wątek ten powracał w różnych wersjach u licznych późniejszych filozofów i myślicieli. W socjologii nowożytnej warto wskazać analizy Herberta Spencera, podkreślającego podobieństwa ewolucji ..organizmu społecznego” i organizmu biologicznego. W obu przypadkach rozwój ten dokonuje się m.in. poprzez przyrost masy. Georg Simmel [1975] ukazał wpływ liczby osób na charakterystykę procesów wewnątrzgrupowych. Najbardziej znaczące różnice występują między diada-mi (związkami dwuelementowymi) i triadami (związkami składającymi się z trzech jednostek, grup społecznych, państw itp.). Dalszy przyrost liczby elementów nie powoduje już tak radykalnych zmian. W obrębie związków kilkunastocłementowych zaczynają pojawiać się podgrupy; zmieniają się dotychczasowe zasady komunikowania - bezpośredni kontakt każdego z każdym staje się utrudniony i zostaje zastąpiony kontaktami pośrednimi. Może to prowadzić do zmiany charakteru więzi między poszczególnymi elementami.

Dorobek tzw. psychologii tłumów rów. nież można traktować jako egzemplifikuję procesu powstawania emergentnych cech zbiorowości w wyniku przyrostu liczby jej członków. Duża liczba osób zgromadza nych w tym samym miejscu daje jednostkom poczucie siły oraz wytwarza - w wyniku procesu dezindywidualizacji i anonimowości - przekonanie o własnej bezkarności, a także prowadzi do zawieszenia ważności uznawanych dotychczas nonn i wartości. W konsekwencji dochodzić noże do sytuacji, w której zachowania jednostki będącej członkiem tłumu różnią się w skrajny sposób od jej zachowań dotychczasowych.

Pojawienie się społeczeństw masowych, w których decydujący głos w niemal wszystkich kwestiach życia społecznego należy do ogromnych rzesz ludzkich, wiąże się z przekształceniami w sferze tradycyjnych norm i wartości społecznych (zob. [J. Onęga y Gasset 1982]). Zarazem jednak masami tymi dosyć łatwo manipulować - przykłady ruchów totalitarnych ukazują to wyraźnie.

Wyodrębniane niekiedy, jako krańce kontinuum, społeczeństwa dużej i małą skali różnią się w sferze ról społecznych, wartości, religii, prawa, życia politycznego życia ekonomicznego (zob. [B. Olszewska--Dyoniziak 1994, s. 105-110]). Daniel Bell [1994] podkreśla rozrastanie się współczesnych społeczeństw „wszerz" i „wzwyż”.

Skala, w jakiej występuje dane zjawisko, ma niejednokrotnie wpływ na specyfikę procesów dokonujących się w jego obrębie. Znajduje to wyraz nawet w stosowanym nazewnictwie. Przykładowo, różnego typu niepokoje społeczne w zależności od ich skali określane bywają jako: zamieszki but rozruchy lub rewolucja, powstanie, wojna albo wojna domowa. Skala odnosić się może do liczby ludzi uczestniczących w danym zdarzeniu, do jego zasięgu przestrzennego, okresu trwania, użytych środków, a także następstw.

Od skali zjawiska zależy często preypi' sywane mu znaczenie. Niekiedy zjawiska występujące w ograniczonej skali bywajł