DSCN1968

okrągłym (odmiana spotykana najczęściej, ryc. 5c) oraz skręty z cienkiej i wąskiej blaszki brązowej wykonanej z rozklepanego drutu (Bugaj — 28, Jabłkowo -— 106, Zwartowo —351, Miłoszewo — 185). Jedynie w Teresinie — 310 stwierdzono występowanie spiralek z drutu o przekroju czworokątnym.

1.11.    Wisiorki binoklowate wystąpiły trzykrotnie jako elementy kolczyków: w Gniewinie — 83, Pręgowie — 239 (Ryc. lk,l), Sierakowicach — 267. Wisiorek binoklowaty znany jest również ze znaleziska w Komoszewie — 130, interpretowanego jako kolczyk (Łuka 1966, s. 208), bądź jako ozdoba uprzęży końskiej (Łuka 1971, s. 76, ryc. 26). Możliwości interpretacyjne tych znanych z licznych stanowisk w Europie zabytków przedstawił obszernie W. Hensel (1959).

1.12.    Guzki. Małe, płaskie tarczki z dużym uszkiem przymocowanym prostopadle, zawieszone na kółkach kolczyków, znaleziono w Rumii-Zagórzu

—    340, Strzelęcinie — 289, oraz we Włocławku

—    328 (Mapa 5).

Należą one najprawdopodobniej do grupy zabytków, funkcjonujących w okresie halsztackim jako elementy uprzęży końskiej (szerokie omówienie zob. Z. Bukowski, 1960, s. 22 n.). Nie można jednak wykluczać, że guzki te produkowano również z przeznaczeniem na ozdoby stroju (Ryc. Ig; 4i).

1.13. Muszle Kauri, należące do różnych odmian Cypranea i pochodzące znad Zatoki Perskiej i Morza Czerwonego, znane są z szeregu stanowisk kultury pomorskiej. W dotychczasowej literaturze poświęcono im już sporo miejsca. Zagadnieniami rozprzestrzeniania, funkcji, znaczenia muszli w wymianie, niejednokrotnie zajmował się L. J. Łuka (1963, s. 279—280; 1963a, s. 249; 1971, s. 50; Prahistoria... t. IV, s. 167), jemu też zawdzięczamy aktualne zestawienie znalezisk muszli Kauri w Polsce (Prahistoria... t. IV, ryc. 90).

W większości przypadków, poza pięcioma wyjątkami, muszle Kauri wystąpiły na tych stanowiskach kultury pomorskiej, z których znane są również znaleziska kolczyków. Jednak tylko z trzech miejscowości pochodzą muszle zawieszone na kółkach kolczyków znajdowanych w uszach popielnic (Jodłowno — 111, Lubiewo — 152, Wy sin — 335, ryc. le, 5d). W stosunku do dalszych czterech (Garczyn — 64, Łukocin — 174, Osiek — 211 oraz Swarzewo — 295) z dużym prawdopodobieństwem można wysuwać przypuszczenie, że również stanowiły ozdobę kolczyków (Mapa 5). W pozostałych przypadkach brak jest przesłanek pozwalających na przypisywanie muszlom Kauri funkcji ozdoby.

Kolczyki z muszlami Kauri wystąpiły przede

wszystkim w rejonach koncentracji znalezisk owych muszli pochodzących z zespołów kultury pomorskiej (Prahistoria... t. IV, ryc. 90). Jest to równocześnie obszar największego zagęszczenia stanowisk, z których pochodzą kolczyki zdobione paciorkami szklanymi (Mapa 2).

1.14. Kolczyki spiralne. Okrągłe, płaskie lufo stożkowate tarczki o środo. 2 cm, wykonane ze zwiniętego spiralnie drutu brązowego z lekko odchylonym zewnętrznym końcem (Ryc. 2f; 4c), znane są z 6 stanowisk kultury pomorskiej. Wystąpiły wyłącznie na obszarze b. województwa gdańskiego, w jego części środkowej i północnej (Mapa 5). Ich powstanie wiąże się zapewne z wpływami stylu zdobnictwa szeregu przedmiotów (szpile z główką zwiniętą spiralnie w tarczkę, zapinki okularowate), w których motyw tarczki spiralnej stanowi zasadniczy element konstrukcyjny i zdobniczy.

Zbliżone okazy stożkowatych tarczek spiralnych pochodzą z warsztatów sambijskich i zachodnio-mazurskich III fazy kultury kurhanów zachodnio-bałtyjskich (środkowy LT) i są współczesne importowanym z kultury pomorskiej szpilom z tarczowa tymi główkami i bransoletom spiralnym z cienkimi końcami (Okulicz 1973, ryc. 1311, j; Prahistoria... t. IV, s. 186—187, rys. 101:4).

1.15; Kolczyki taśmowate, są to ozdoby wykonane z taśmy brązowej o kształcie prostokąta lub owalu, zwiniętej w pierścień o średn. 2—2,5 cm z jednym końcem (rzadziej dwoma) przechodzącym w kolec. Powierzchnia blaszki zazwyczaj zdobiona jest ornamentem rytych kresek i kropek tworzących różne motywy (Ryc. 2e).

Kolczyki taśmowate często występują w kulturze jastorfskiej (znane również jako „Segelohrrin-ge”), nierzadko zdobione dodatkowo nanizanymi na kolec paciorkami szklanymi. Pochodzą z zespołów datowanych na Jastorf alb (Tackenberg 1934, s. 86, tabl. 11:6—8; 17:11—15, 16—18; Reinbacher 1958, s. 247, ryc. 63d). Wg Petersena (1929, s. 112), ozdoby te nawiązują do zdobnictwa kręgu halsztackiego, skąd należy je wywodzić.

Na stanowiskach kultury pomorskiej kolczyki taśmowate wystąpiły w Gdyni-Małym Kacku — 72, Jabłko wie — 106, Nosocicach — 198 (Mapa 5). Być może do tej grupy zabytków należy również zaliczyć fragment przedmiotu znalezionego w Czernie wie, woj. gdańskie (Lissauer 1887, s. 21, tabl. XII:9—10).

Dalsze niezweryfikowane przeze mnie znaleziska z cmentarzysk z zespołami o cechach jastorfskich z terenu Polski podaje R. Wołągiewicz (1979, s. 48 n. ryc. 14, zestawienie 11 A). Włącza on je do grupy zabytków jastorfskich, których obecność lub brak na analizowanych przez autora obszarach stanowi