DSCN1982

twariowych (łańcuszki, wisiorki trójkątna i trapezowa te, kolczyki spiralne) należy tłumaczyć m.in.

| oddaleniem od głównych ośrodków produkcji, zlokalizowanych niewątpliwie na obszarze zagęszozo-■5 nego występowania tych detali tj. na Pomorzu | Wschodnim.

Na pozostałych obszarach, zajętych przez kultu-f rę pomorską w najmłodszej fazie jej rozwoju te-> rytorialnego we wczesnym i środkowym okresie lateńskim, zwyczaj wyposażania pochówków w | kolczyki (być może również zdobienia nimi uszu), praktycznie się nie przyjął. Świadczą o tym jedynie nieliczne znaleziska ozdób, które można inter-r: pretować jako elementy kolczyków. _y

5. KOLCZYKI JAKO WYZNACZNIKI PŁCI POCHOWANYCH OSOBNIKÓW

Interesująco rysuje się zagadnienie współ występowania kolczyków z przedstawionymi na popielił nicach twarzowych wyobrażeniami stroju i ozdób.

' Problem ten wiąże się z interpretacją tych wyobrażeń jako wyznaczników płci zmarłych.

W literaturze przedmiotu, za kobiece.uważano l popielnice zdobione przedstawieniami 1 szpili, napierśnika, naszyjnika, natomiast za męskie te na-■ czynią, na których występowały ryty figuralne,

_: broń, 2 szpile i również naszyjnik (m.in. Łuka 1958/59, s. 338; T. Malinowski 1967, s. 16; Łuka 1968, s. 68—69; dokładny opis tych wyobrażeń podaje Skarbek 1971, s. 155 n.). Pogląd ten jest co prawda negowany (Hensel 1973, s. 295) lub podważany na podstawie wyników analiz antropolo-gicznych T. Malinowski 1965, s. 367—368; 1967, - s. 16 n.; 1968 s. 5—16; 1969, s. 105 n.) oraz łącznego występowania cech uznanych za męskie i kobiece (np. kolczyki i przedstawienia zwierząt — Kolono-wo Dolne — 121, kolczyki i 2 szpile — Tłukomy — 311). Należy tu jednak zwrócić uwagę na fakt, iż występowanie kolczyków w popielnicy o cechach męskich nie wyklucza możliwości pochowania kobiety, gdyż znane są pochówki kobiece i męskie w jednej popielnicy (np. Luzino — 160, gr. 2, pop. 1). Zwracano również uwagę na ciągle zbyt małą precyzję określenia idei zmarłych na podsta-. wie spalonych szczątków (T. Malinowski 1965, s. 368). Wyniki analiz antropologicznych, nie potwierdzające archeologicznych wyznaczników płci, nie mogą więc być uznawane za ich jednoznaczne zaprzeczenie. W tym miejscu należy zauważyć, że zweryfikowanie analiz antropologicznych dotyczących popielnic wyposażonych w kolczyki dało następujący obraz ⁶: na 29 popielnic, 15 było pochów-

* Wyniki analiz antropologicznych zaczerpnięto z następujących publikacji: Binino, stan. 2, gr, 1, pop. 1; Sośnica, g. 6, pop. 4 i 6 (A. Malinowski 1967, s. 25 nn.); Bydgoszcz, Kozia Góra, gr. 1, pop. 4 i gr. 2, pop. 2 (T. Malinowski 1963, a. 8 nn.); Luzino, stan. 8, gr. 2; Luzino, stan. 10, gr. 1,

kami kobiecymi (w 2 wypadkach z mężczyzną), 10 kryło szczątki osobników o nieokreślonej płci (w tym 4 dzieci), a jedynie 4 zawierały kości mężczyzn. Potwierdzałoby to możliwość wiązania popielnic wyposażonych w kolczyki i pochówkami kobiecymi.

W świetle powyższego, interesującą obserwacją dokonaną dla popielnic typu A i B jest współ występowa nie kolczyków z przedstawieniami ozdób uznanych za kobiece. Część z nich posiada wprawdzie wyobrażenia, które można interpretować jako brody, lecz z równym prawdopodobieństwem należy je traktować jako nieprecyzyjne przedstawienia napierśników, naszyjników lub innych ozdób, szczególnie, że w przypadku popielnicy z miejscowości Buszko wy — 31, wizerunek taki znajduje się na brzuścu naczynia. W pozostałych wypadkach wielkość ich jest zwykle nieproporcjonalna w stosunku do elementów twarzy. Nie są mi natomiast znane popielnice o zdecydowanie męskich wyznacznikach archeologicznych, posiadające kolczyki bądź to w uszach, bądź złożone wewnątrz. Warto tu dodać, że większość popielnic typu A uznanych za męskie, ma uszy w ogóle nie przekłute. Wszystko to skłania do przypuszczenia, że kolczyki były typowym elementem wyposażenia pochówków kobiecych, a jedynie sporadycznie (z nieznanych obecnie przyczyn) mogły towarzyszyć popielnicom, w których pochowano mężczyzn.

Aktualnie nie można jeszcze podjąć próby jednoznacznego rozwiązania problemów dotyczących rekonstrukcji, chronologii czy interpretacji kolczyków ludności kultury pomorskiej. Na obecnym etapie znajomości materiałów omawianej kultury rozważania o kolczykach muszą ograniczyć się do przedstawionych w tej pracy zagadnień. Widoczna w ostatnich latach intensyfikacja badań nad kulturą pomorską wróży możliwość rychłego powrotu do tego ciekawego problemu.

KATALOG STANOWISK UWZGLĘDNIONYCH W PRACY

Katalog obejmuje wszystkie cmentarzyska ludności kultury pomorskiej z pochówkami wyposażonymi w kolczyki, do publikacji których dotarłam w trakcie przygotowywania pracy. Przeprowadziłam jakościową selekcję opublikowanych materiałów, biorąc pod uwagę możliwość ich efektywnego wykorzystania w niniejszym opracowaniu.

pop. 1; Ludno, stan. lOa, gr. 2, pop. 1 i 2 (Głaclykowska--Rzeczycka 1972, s. 333 nn.): Igrzyczna gr. 3 pop. 1 i 2, gr. 6, pop. 4, gr. 7 (Gładykowska-Rzeczycka 1979, s. 264 nn.); Glińcz Nowy, gr. 5, pop. 1, 2, 6, gr. 9, pop. 1 (Gładykowska--Rzeczycka 1968, s. 241 nn.); Stare Polaszki, gr. 1, gr. 21, gr. 22, gr. 27 (Gładykowska-Rzeczycka 1965, s. 105 nn.); WytomySI, gr. 1, gr. 6, gr. 9, gr. 12, gr. 18 (Lipińska 1966, s. 196 nn.); Miłoszewo, gr. pop. 1; Niepoczołowice gr. 1, pop. 115 (Łuka, Gładykowska-Rzeczycka 1958/59, s. 271 nn.).