DSCN2067 (2)

Rys. 4.56. Rozgałęzienia dychotomiczne u widłaków. A — podział stożka wzrostu, B — widlasto rozgałęziający się pęd, C — pęd o rozgałęzieniach widłastych, pozornie przypominających boczne

rośliny. W trakcie przejścia do fazy generatywnej pąk ten z liściowego przekształca się w kwiatowy i na szczycie pędu rozwija się wtedy pojedynczy kwiat (np. u tulipanów). Większość roślin tworzy jednak pędy rozgałęzione. U roślin naczyniowych występują zasadniczo rozgałęzienia boczne, jedynie widłaki charakteryzują rozgałęzienia widlaste (dychotomiczne, rys. 4.57A). Rozgałęzienie to tworzy się u widłaków w ten sposób, że stożek wzrostu znajdujący się na szczycie pędu poszerza się, a następnie dzieli na dwa jednakowe stożki, które wytwarzają dwa odgałęzienia (rys. 4.56A). Mogą one rozwijać się jednakowo silnie (rys. 4.56B) albo też jedno z nich rośnie wolniej. Jeżeli zostaje przy tym przesunięte na bok, powstaje układ przypominający pozornie rozgałęzienie boczne (rozgałęzienie pseudomonopodialne, rys. 4.56C).

Właściwe rozgałęzienia boczne pędu u roślin naczyniowych powstają przez rozwój pąków pachwinowych. W ten sposób oś pierwotna tworzy odgałęzienia boczne 1 rzędu, które następnie w podobny sposób mogą tworzyć odgałęzienia II rzędu, te z kolei III rzędu itd. Pokrój systemu pędowego zależy od liczby osi bocznych różnego rzędu, od ich położenia i orientacji względem osi głównej, i względem siebie

₀raz szybkości i czasu trwania wzrostu. U niektórych roślin zielnych (tj. roślin nie wytwarzających silnie zdrewniałych wieloletnich pędów) wszystkie pąki pachwinowe i głównej rozwijają się w pędy boczne. U większości jednak form, zarówno zielnych jak i drzewiastych, rozwija się tylko część pąków, reszta zaś pozostaje w stanie spoczynku. U form krzaczastych rozwijają się przede wszystkim pąki znajdujące się w dolnej części pędu głównego. Powstaje w ten sposób pokrój charakterystyczny dla niektórych krzewiących się traw oraz dla krzewów i krzewinek. U drzew natomiast rozgałęzieniu podlega górna część pędu, co doprowadza do wykształcenia pojedynczego pnia, zakończonego rozgałęzioną koroną.

Wyróżnia się dwa rodzaje rozgałęzień bocznych.

Monopodialne, czyli jednoosiowe (rys. 4.57 B), powstaje wtedy, gdy oś pierwotna rośnie szybciej niż jej boczne odgałęzienia I rzędu, te zaś szybciej niż odchodzące od nich odgałęzienia II rzędu itd. Powstaje w ten sposób system pędowy o wyraźnej pojedynczej osi głównej, od której odchodzą słabiej rozwijające się osie boczne. Ten typ rozgałęzień charakteryzuje niektóre drzewa, jak np. dereń, dąb, buk, klon, jesion oraz drzewa szpilkowe. Szybko rosnąca oś główna tworzy wzniesiony w górę prosty, pionowy pień, od którego poziomo lub ukośnie odchodzą wolniej rosnące gałęzie. U świerka na przykład ten typ rozgałęzienia doprowadza do wytworzenia korony o charakterystycznym stożkowym kształcie.

Sympodialne, czyli wieloosiowe rozgałęzienie powstaje w wyniku silniejszego wzrostu odgałęzień bocznych i przejmowania przez nie prowadzenia pędu (rys. 4.57C). Oś pierwotna po wytworzeniu bocznego odgałęzienia I rzędu rośnie wolniej od niego lub w ogóle przestaje rosnąć. Zostaje odsunięta na bok, a jej odgałęzienie przejmuje funkcje prowadzenia pędu. Z kolei po wytworzeniu odgałęzienia II rzędu ono staje się przedłużeniem osi głównej. W ten sposób oś główna pędu składa się kolejno z osi pierwotnej, odgałęzienia I rzędu, II rzędu itd. Rozgałęzienia sympodialne występują u wielu drzew liściastych, jak lipa, brzoza, grab, wiąz oraz u drzew

fy*- 4.57. Rozgałęzienia pędów. A — widlaste (dychotomiczne), B — jednoosiowe (monopodialne), , " wieloosiowe (sympodialne), D — pozornie widlaste (pseudodychotomiczne). P — oś pierwotna; ^lic% na końcach osi bocznych oznaczają kolejne rzędy odgałęzień

169