DSCN2089 (2)

przewodząca pozbawiona jest zwykle włókien sklerenchymatycznych, a jej elementy przewodzące są krótsze. Komórki miękiszu w tej warstwie także mogą się wyróżniać np. mniejszymi rozmiarami. Jest to więc „słabe” miejsce ogonka. Oddzielenie liści;, odb\wa się w ten sposób, że blaszki środkowe między komórkami warstwy ocU cinaiącęi ulegają rozkładowi i komórki oddzielają się od siebie. W niektórych przy. padkach w poprzek ogonka tworzy się w warstwie odcinającej warstwa korka za my. kająca dopływ wody. tak że liść schnie i zostaje zdmuchnięty przez wiatr. Jeśli warstewka korka nie wytworzy się przed odpadnięciem liścia, następuje to bezpośrednio po odpadnięciu, a otwarte naczynia zostają zaczopowane gumami lub specjalnymi wydzielinami otaczających komórek miękiszowych. W ten sposób zostaje zabliźniona otwarta rana po odpadnięciu liścia. Funkcja warstwy odcinającej jest więc dwojaka: (1) spowodowanie odpadnięcia liścia (lub innego organu) i (2) ochrona miejsca odpadnięcia przed uszkodzeniem i zakażeniem.

Funkcje pędu i jego organów

Głównymi funkcjami typowego pędu nadziemnego są odżywianie i rozmnażanie rośliny. W związku z tymi dwiema funkcjami pędu była już mowa o organach wegetatywnych (łodygi i liście) i generatywnych (kwiaty) tej części rośliny.

Rola pędu w odżywianiu polega przede wszystkim na wytwarzaniu związków organicznych (asymilatów), które odbywa się w procesie fotosyntezy, dostarczającym roślinie najważniejszych substancji pokarmowych. W procesie tym istotna rola przypada liściom. Liść właściwy jest bowiem organem, którego zasadniczą funkcją jest fotosynteza, proces, w którym energia promienista Słońca pochłonięta przez chlorofil chloroplastów zamieniona jest na energię chemiczną związków organicznych. Końcowymi produktami fotosyntezy u roślin wyższych są sacharoza i skrobia. Jednakże wszystkie inne związki organiczne rośliny (białka, tłuszcze itp.) są także mniej lub bardziej pośrednio produktami fotosyntezy, która dostarcza podstawowego budulca — zredukowanych, czyli organicznych, połączeń węgla.

Do fotosyntezy zdolne są niemal wyłącznie rośliny zielone, które tym samym odgrywają ogromną rolę w gospodarce energetycznej świata. Są bowiem prawie jedynymi producentami wyłącznej formy energii, jaka może być wykorzystana w procesach życiowych zarówno roślin, jak i zwierząt. Także ogromna większość energii używanej dziś w przemyśle i transporcie pochodzi od organizmów żywych, a więc mniej lub bardziej bezpośrednio od roślin, które zmagazynowały ją kiedyś, i która przetrwała do naszych czasów w formie węgla oraz ropy naftowej.

Inną ważną funkcją typowego liścia jest transpiracja, tj. parowanie wody i dyfuzja pary wodnej z wnętrza (przez szparki) i z powierzchni rośliny do atmosfery. Ze względu na silnie rozwiniętą powierzchnię liścia jest on głównym organem trans-piracji. W warunkach dobrego zaopatrzenia w wodę transpiracja odgrywa pozytywną rolę w życiu rośliny. Przede wszystkim uchodząca z tkanek liścia para wodna powoduje w nich stan niedosytu wody, a tym samym uruchamia siły ssące pozwalające za pośrednictwem systemu przewodzącego łodygi i korzenia na pobranie przez włośniki korzeniowe nowych porcji wody. W ten sposób przez roślinę od korzeni do liści przepływa stale strumień wody, a wraz z nim niezbędne dla życia i wzrostu sole

mineralne. Ponadto parowanie wody jako proces pochłaniający energię cieplną jest czynnikiem ochładzającym roślinę przy zbyt wysokiej temperaturze otoczenia. Natomiast w warunkach niedostatecznego zaopatrzenia w wodę transpiracja jest zjawiskiem ujemnym dla życia rośliny. W liściach znajdujemy urządzenia zarówno ułatwiające, jak i utrudniające transpirację oraz mechanizmy (ruchy aparatów szparkowych) umożliwiające roślinom regulowanie tego procesu w zależności od warunków i potrzeby.

Budowa typowego liścia — silny rozwój powierzchni, struktura skórki i mezofi-lu — jest przystosowaniem do pełnienia podstawowych funkcji tego organu fotosyntezy i transpiracji. Złożony i precyzyjny charakter tych przystosowań był niewątpliwie jednym z czynników, które dały roślinom wyższym ich obecną przewagę i panowanie wśród roślinności naszego globu.

Liść można więc uważać za najważniejszy organ rośliny wyższej. Drugi składnik pędu — łodyga — stanowi w swej typowej postaci nadziemną część osi rośliny, której główne funkcje stanowią:

1)    tworzenie podpory dla reszty ciała roślinnego i miejsce osadzenia liści;

2)    przewodzenie wody i soli mineralnych z korzeni do liści oraz przewodzenie wytworzonych w liściach substancji organicznych z liści do innych miejsc w roślinie (korzeń, owoce itp.);

3)    u roślin wieloletnich magazynowanie substancji pokarmowych oraz produktów ubocznych, jak żywice, sok mleczny, gumy, garbniki itp.

Drugą główną funkcją pędu jest wytwarzanie organów rozmnażania. Organy te występują na mniej lub bardziej przekształconych częściach pędu (liście zarodniono-śne, kwiaty), których budowę i funkcje poznamy w specjalnym rozdziale poświęconym rozmnażaniu roślin.

Przekształcenia pędu i jego części

Podobnie jak korzenie, także pędy oraz ich części mogą być wykształcone w sposób nietypowy i pełnić nietypowe funkcje. Właściwość ta w wielu przypadkach umożliwia roślinom naczyniowym przystosowanie się do pewnych specjalnych środowisk i różnych sposobów życia.

Rozłogi. Są to odgałęzienia dolnej części nadziemnego pędu. płożące się, czy li rosnące tuż przy ziemi lub tuż pod ziemią, i służące do rozmnażania wegetatywnego. Za pomocą rozłogów rozmnażają się wegetatywnie np. poziomki i truskawki (rys. 4,103). Międzywęźla rozłogów są długie, a w węzłach znajdują się zredukowane, łuskowate liście. Z pąka pachwinowego co drugiego liścia rozwija się nowy pęd. a równocześnie z węzła wyrastają korzenie przybyszowe. W ten sposób powstają nowe rośliny, które oddzielają się następnie od rośliny macierzystej przez obumarcie łączącego je rozłogu.

Kłącza. Są to organy typowo podziemne, pozornie przypominające korzenie. Analiza ich budowy wykazuje jednak, że są to przekształcone pędy: znajdują się na

213