DSCF6505

198 Piotr A. Tusiński

kowo niewiele kobiet. Z pewnością nie więcej niż 200, głównie _Ze środowisk urzędniczych i robotniczych¹.'

Z kolei rOctr syjonistyczny był powiązany ze Zrzeszeniem Kobiet Żydowskich „Wizo”, działającym w Radomiu w latach trzydziestych oraz organizacjami młodzieżowymi, takimi jak: „Haszomer Hacair”, „Heha-luc”, „Masada”, „Brith Trumpeldor”, Koło Akademików Żydów (sekcje żeńskie). Nie były one w Radomiu zbyt silne liczebnie. „Wizo” liczyło około 60 członkiń, a sekcje żeńskie organizacji młodzieżowych około 200 dziewcząt, przede wszystkim ze środowisk urzędniczych, inteligenckich i mieszczańskich².

Kobiety zaznaczyły swoją obecność również w ruchu zawodowym międzywojennego Radomia. Dostrzegamy je zarówno w ruchu klasowym (przede wszystkim w Związku Zawodowym Robotników i Robotnic Przemysłu Tytoniowego), jak i w chrześcijańskim (a zwłaszcza w Związku Zawodowym Chrześcijańskiej Służby Domowej, Związku Zawodowym Robotników Przemysłu Konfekcyjnego, Związku Zawodowym Pracowników Biurowych i Handlowych, w sekcji żeńskiej Chrześcijańskiego Związku Młodzieży Pracującej „Odrodzenie” oraz w Stowarzyszeniu Chrześcijańsko-Narodowym Nauczycieli Szkół Powszechnych). Należały także do pracowniczych związków zawodowych, wśród których należy wymienić: Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych, Związek Zawodowy Nauczycieli Polskich Szkół Średnich, Ognisko Zawodowego Zrzeszenia Nauczycielstwa Żydowskich Szkół Powszechnych, Związek Pracowników Magistrackich oraz Związek Zawodowy Pracowników Bankowości i Ubezpieczeń³.

Mówiąc o formach aktywności publicznej kobiet radomskich w okresie międzywojennym, nie sposób pominąć Związku Harcerstwa Polskiego. Hufcem żeńskim kierowały komendantka Halina Bretsznajder⁴ i Leokadia Raczyńska. W 1930 r. skupiał on 100 dziewcząt, w 1933 —- 250,

ia — 290- Dla porównania hufiec męski był wówczas mniej więcej i⁵"⁵ potnie" liczniejszy³⁰-

w hi ety i dziewczęta wyraźnie dominowały w innej masowej or-- _społecznej, jaką był Polski Czerwony Krzyż, działający w Rado-maja 1919 r. U progu niepoÓległosd organizacja liczyła ponad 400 połowie lat trzydziestych około tysiąca. Były wśród c^°ⁿ jA^pie uczennice starszych klas szkół powszechnych oraz uczennice

“fi średnich³¹.

¹ Sumując należy stwierdzić, że mimo widocznej aktywizacji, kobiety •iy _sję w zasadzie z przewagą mężczyzn w życiu publicznym f^ojgcznym. W organizacjach politycznych i blisko związanych z poli-'if reprezentowane były stosunkowo nielicznie. Wynikał z tego ich ■ wielki, wręcz symboliczny udział w warstwie przywódczej. W okresie JJ^ywojennym powstały jednak organizacje typowo kobiece, jak Narodowa Organizacja Kobiet, Zjednoczenie Polek, Katolickie Stowarzyszenie Kobiet, Stowarzyszenia Św. Zyty i Św. Wincentego a Paulo, Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet czy też Zrzeszenie Kobiet Żydowskich Wizo”- Utworzono też sekcje żeńskie w organizacjach młodzieżowych i sportowych, ale wyraźnie mniej liczne i mniej aktywne niż męskie. Zarówno organizacje kobiece, jak i sekcje żeńskie skupiały przede wszystkim kobiety i dziewczęta z kręgów mieszczańskich, urzędniczych i inteligenckich przy stosunkowo niewielkim udziale środowiska robotniczego. Charakterystyczne, że ruch socjalistyczny nie miał w Radomiu żadnej organizacji stricte kobiecej.

WII Rzeczypospolitej dokonał się niezwykle znaczący awans obywatelski kobiet, które otrzymały pełne prawa wyborcze. Stanowiąc większość mieszkańców Radomia, a przez to większość elektoratu, stały się obiektem usilnych przedwyborczych zabiegów ugrupowań politycznych. Do udziału w pracach komitetów wyborczych starano się przyciągnąć zarówno organizacje kobiece, jak i osoby cieszące się znacznym autorytetem w swych środowiskach. Kobiety pokazywały się również, nierzadko jako mówczynie i prelegentki, na zebraniach i wiecach wyborczych. Wreszcie adresowano do nich specjalne apele i odezwy wyborcze. Treść tych wystąpień sugeruje, źe kobiety uważano za osoby o mniejszym wyrobieniu

1

   Sprawozdania starosty radomskiego oraz wojewody kieleckiego, APK, UWK 1,2656, 2681, 2722, 3315, 3332; APR, Starostwo Grodzkie Radomskie (dalej: SGR), akta nieopra-cowane.

2

   Sprawozdania..., APK, UWK I, 2602, 2681, 3158.

3

   Szerzej na temat ruchu związkowego zob. P.A. Tusiński, Struktura ruchu zarodowego w Radomiu w okresie międzywojennym, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Radomiu. Ekonomika, Nauki Społeczne, Ubezpieczenia” nr 27, Radom 1991, s. 185-210.

4

   Znani i nieznani Ziemi Radomskiej, t. I, s. 14-16.

5

APK, UWK I, 2681, k. 155; 2715; 3282 a; 3134, k. 103; 3309, k. 46; 3311, k. 2-35; k 3285 a; 3315; 3317; 3642; APR, SGR, Sprawozdanie półroczne z życia Mskich legalnych stowarzyszeń i związków !.IV.-30,IX.1937 r.

^{31 Ap}K, UWK i 2721, k. 102; 3309, k. 46; 3288.