DSCF6503

194 Piotr A. Tusiński

(blisko 62% ogółu). 10 lat później wskaźnik analfabetyzmu obniżył się^ poziomu nieco poniżej 20%, ale nadal grupa ta składała się w większość z kobiet. Charakterystyczne, że kobiety w 1921 r. deklarowały częściej ni? mężczyźni wykształcenie domowe, początkowe i średnie ogólne, iw miast zdecydowanie mniej było kobiet niż mężczyzn z wykształceniem zawodowym (w tym średnim) i wyższym. W 1921 r. na 430 mężczyzn z wyższym wykształceniem w mieście przypadały 102 kobiety^l().

Wyraźne na początku okresu międzywojennego dysproporcje w poziomie wykształcenia kobiet i mężczyzn starano się łagodzić wiatach następnych. W roku szkolnym 1924/1925 udało się samorządowi miejskiemu w Radomiu rozciągnąć przymus szkolny, w zakresie szkoły powszechnej, na wszystkie dzieci, a na początku lat trzydziestych wszystkie szkoły powszechne na terenie miasta prowadziły już nauczanie w cyklu siedmioletnim. W 1930 r. do powszechnych szkół publicznych uczęszczało znacznie więcej dziewcząt niż chłopców, ale do prywatnych tylko 132 wobec 824 chłopców¹1

Dynamicznie rozwijało się w Radomiu szkolnictwo średnie. Jeszcze w latach I wojny światowej Komisja Szkolna Ziemi Radomskiej zorganizowała w mieście dwa gimnazja męskie, dwa żeńskie, jedno koedukacyjne oraz dwa seminaria nauczycielskie — męskie i żeńskie¹². W roku 1930 w Radomiu działały trzy gimnazja państwowe — dwa męskie i jedno żeńskie, dwa prywatne gimnazja żeńskie oraz koedukacyjne gimnazjum żydowskie z językiem wykładowym polskim i hebrajskim. W gimnazjach radomskich tylko nieco mniej niż połowę uczniów stanowiły dziewczęta. Podobnie było w dwóch działających seminariach nauczycielskich^l3. Wśród średnich szkół zawodowych w Radomiu była tylko jedna prywatna Szkoła Żeńska — Handlowa oraz na sześć zawodowych — tylko dwie żeńskie¹⁴.

*

Przed odzyskaniem niepodległości przez Polskę kobiety były mało widoczne w życiu publicznym Radomia. Okres pierwszej wojny światowej,

¹⁰    Statystyku Polski, t. XVII, s. 56-57, 76-77; Statystyka Polski, seria C, t. LXXXVI. s. 72.

¹¹    APK, UWK l, 480, k. 258; 2602, starosta radomski do wojewody kieleckiego, 9IV 1929; Rocznik Statystyki Miast Polski 1928, s. 11; 1930, s. 39; „Głos”, nr 16 z 19IV 1925; „Życie Robotnicze”, nr 7 z 21 X 1923; Radom. Dzieje miasta..., s. 252.

¹²    Radom. Dzieje miasta..., s, 251.

¹³    Tamże, s. 251-257.

¹⁴    Tamże.

laszczapo zajęciu miasta przez Austriaków w 1915 r., sprzyjał wzrostowi ^aktywności społecznej. W niedługim czasie powstały takie organizacje . ktLjgą Kobiet Pogotowia Wojennego, grupująca kobiety z „towarzystwa”, opiekująca się szpitalami i zbierająca ekwipunek dla legionistów, oraz Sto-^rzyszenie Kobiet Pracujących i Stowarzyszenie Ochrony Kobiet. Ożywiły działalność istniejące jeszcze przed wojną: Koło Ziemianek „Przyszłość”, Radomskie Koło Ziemianek, Związek Równouprawnienia Kobiet, Stowarzyszenie Św. Zyty oraz Młoda Polska. Przy miejscowej organizacji Polskiej partii Socjalistycznej (PPS) ujawniła się⁷ Sekcja Kobieca. Bardziej widoczne stały się nieliczne, co prawda, ale za to wyraźnie radykalne członkinie Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy oraz PPS-Lewicy¹.

Wspomniana wzmożona aktywność kobiet radomskich zaowocowała zwołaniem w niedzielę 3 listopada 1918 r., a więc pierwszego dnia po przejęciu władzy w mieście z rąk okupantów², ogromnego wiecu, wspólnego dla wszystkich organizacji kobiecych z wyjątkiem radykalnej lewicy, który odbyfśię pod hasłem praw politycznych i społecznych dla kobiet. Wzięło w nim udział ponad tysiąc kobiet polskich, które uchwaliły rezolucje żądające „dlakobiety polskiej pełni praw obywatelskich bez ograniczeń, by mogła całą pracą na równi z mężczyzną służyć odradzającej się Ojczyźnie”, oraz domagające się demokratyzacji ordynacji wyborczej do samorządów miejskich i wiejskich pod kątem pełnego ich udziału w pracach tych instytucji'³.

Zarówno masowe uczestnictwo we wspomnianym wiecu, jak i bardzo szeroka paleta organizacji kobiecych, które go zwołały^{4 5} sugerowały znaczny wzrost aktywności politycznej radomskich kobiet. Tak się jednak nie stało. Partie i stronnictwa polityczne w Radomiu w okresie międzywojennym nie byly¥gmpowaniami'masowym r ,źad n a z nich nie przekroczyła w zasadzie' stanu 200 osób. Wyjątek stanowiła miejscowa organizacja- Bezpartyjnego BlohrWspółpracy z Rządem (BBWR) w 1934 r. (około 560 członków), Stronnictwa Narodowego (SN) w 1936 r. (około 800 członków) oraz Obozu Zjednoczenia Narodowego (OZN) w 1939 r. (około 500 członków)^,y.

1

   Por. W. B^bfewski, . Radom pod okupacją austriacką (1915-1918), „Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego”, i. XV, z. I, Radom 1982, passim.

2

   Tenże, Odzyskanie niepodległości w Radomiu 2-go listopada 1918 r., tamże, passim.

3

   APR, Zbiór Plakatów 1918-1939, 1796; „Głos Radomski” nr 238 z 12 XI 1918.

4

   Pod afiszem zwołującym wiec podpisały się wszystkie wymienione organizacje (APR, Zbiór Plakatów 1918-1939, 1796).

5

   Ustalenia własne autora. Zob. P.A. Tusiński, Pitsudczycy i sanacja radomska w latach II Rzeczypospolitej [w:] Ideologia i polityka Józefa Piłsudskiego, red. T. Romanowski, Warszawa 1988, s. 195, 201; APK, UWK I, 2681, k. 152-155.