DSCF6504

196 Piotr A. Tusiński

W tak nielicznych gronach kobiety stanowiły n aj praw d Opoclo! margines, o czym pośrednio może świadczyć praktyczna ich nieobecn'i wśród aktywu partyjnego. Na dobrą sprawę w okresie międzywojeM tylko dwie kobiety nie ustępowały mężczyznom i wysuwały się na J w skali miasta i okręgu —^Maria^ Kelles-Krauzowa w PPS (była m j_n° przewodniczącą Rady Miejskiej w latach 1919-1926, członkiem Okręg₀ wego Komitetu Robotniczego i Komitetu Lokalnego PPS) oraz Stanowa Wroncka w obozie narodowo-demokratycznym (była m.in. w lat_acf dwudziestych radną Rady Miejskiej, przewodniczyła Narodowej Organj. zacji Kobiet, Polskiej Macierzy Szkolnej, zasiadała w Zarządzie Okręgowym i Miejskim Związku Ludowo-Narodowego — ZLN oraz SN)¹, j Zdecydowanie mniejszy format przywództwa politycznego prezentowały Mieczysława Pietrusiewiczowa w obozie sanacyjnym, Hanna Abramowicz, Róża Cukierman i Debora Schiitzer w Komunistycznej Partii Polski

(KPP).

We władzach lokalnych partii i stronnictw politycznych, na wiecach i zebraniach partyjnych nazwiska kobiet pojawiały się niezwykle rzadko, Niewiele było ich też na listach kandydatów do Rady Miejskiej, prawie w ogóle — na miejscach mandatowych na listach kandydatów do Sejią i Senatu w regionie radomskim. Zatem radomski homo politicus dwudziestolecia międzywojennego to przede wszystkim mężczyzna, niezależnie od wskazanych wyżej unikalnych przypadków znaczącej aktywności j kobiet.

Na podstawie analizy nazwisk członkiń partii politycznych w Radomiu wyraźnie można dostrzec powiązania rodzinne; na przykład w PPS na pierwszy plan wysuwały się żony aktywnych działaczy lokalnych! partii — M. Kelles-Krauzowa (żona Stanisława), Maria Radomska (żonaI Jerzego), Zofia Śmietankowa (żona Juliana), Zofia Nowicka (żonaI Zbigniewa), Stanisława Lebkiichlerowa (żona Adama) i inne. Podobniel było w obozie sanacyjnym, gdzie widoczne były: Mieczysława Pietrusiewiczowa (żona Wiktora)² i Janina Jakubcowa (żona Karola³), 1 W innych ugrupowaniach politycznych aktywność żon lokalnych przy-l wódców nie była widoczna, może z wyjątkiem SN, w którym znacząca

I odgrywała w latach trzydziestych Maria Gajewiczowa (żona Boh-

^Skądinąd udział kobiet w życiu politycznym Radomia nie ograniczał

, wyłącznie do bezpośredniego zaangażowania w pracę partyjną. Wiele ^S'aanizacji kobiecych lub skupiających znaczną liczbę kobiet otwarcie ^tyfikowało się z określonymi nurtami politycznymi.

¹ i tak z obozem narodowo-demokratycznym blisko współpracowały fjiin.: Zjednoczenie Polek, Narodowa Organizacja Kobiet, Polska Macierz Szkolna, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” (z silną sekcją żeńską), Stowarzyszenie Zjednoczonych Ziemianek, Towarzystwo dla prowadzenia i Utrzymania Średniej Szkoły Żeńskiej w Radomiu, Towarzystwo Dobroczynności, Resursa Obywatelska. W organizacjach tych w latach dwudziestych i trzydziestych aktywnych było około 500 kobiet, przede wszystkim ze sfer inteligenckich i mieszczańskich⁴.

I chrześcijańską demokracją blisko powiązane były następujące organizacje: Stowarzyszenie Św. Zyty, Stowarzyszenie Pań Św. Wincentego a Paulo, Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej „Młoda Polka”, Towarzystwo Dobroczynności „Caritas”, Katolickie Stowarzyszenie Kobiet. Skupiały one około 400 kobiet ze środowisk mieszczańskich i robotniczych⁵.

Z obozem sanacyjnym współpracowały w końcu lat dwudziestych i w latach trzydziestych: Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet, Przysposobienie Wojskowe Kobiet dla Obrony Kraju oraz Rodziny — Wojskowa, Policyjna, Urzędnicza, Kolejowa i Leśników. Dwie pierwsze organizacje były niezbyt liczne, ponieważ skupiały łącznie około 150 kobiet, głównie ze środowisk urzędniczych i częściowo robotniczych. Zrzeszenia rodzin obejmowały również członkinie spoza Radomia i były stosunkowo liczne — łącznie blisko dwa tysiące kobiet⁶.

Bliska współpraca łączyła PPS z Towarzystwem Uniwersytetu Robotniczego, Stowarzyszeniem Świadomego Macierzyństwa, Czerwonym Harcerstwem (sekcją żeńską), Organizacją Młodzieży TUR (później Wydziałem Młodzieży PPS). Żadna z tych organizacji nie miała stricte kobiecego charakteru i, co bardzo charakterystyczne, było w nich stosun-

1

   Znani i nieznani Ziemi Radomskiej, pod red. Cz.T. Zwolskiego, t. I, Radom 1980, s. 92-93; ustalenia własne autora pomieszczone w nie publikowanej rozprawie doktorskiej! obronionej w 1987 r. na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego (P.A| Tusiński, Postawy polityczne mieszkańców Radomia w latach 1918-1939).

2

   Zob. Znani i nieznani Ziemi Radomskiej, t. II, Radom 1988, s. 221-222.

3

   Tamże, t. III, Radom 199G, s. 86-89.

4

APK, UWK I, 2667; 2681, k. 152-155; 2699; 2721, k. 102-104; 3097; 3128, k. 41, ⁴⁵> 3252, k. 5; 3282 a; 3285 a; 3288; 3309, k. 46; 3311, k. 2-35; 3313, k. 1-5; 3315, nlb.; 3317.

5

p Tamże.

6

" Tamże.