DSCN5877 (2)

48

OmHrryMrt* ustawy o pompowaniu w mrtwsdi nieletaich

2.2.3. Pyaamika orzekania przez sądy wybrany di środków zapobiegania oraz przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich

Środkiem od lat dominującym jest dozór kuratora, ale od 1986 r. udział tego środka systematycznie spadał i do 1993 r., kiedy to ponownie odnotowano jego znaczenie w przeciwdziałam u demoralizacji i przestępczości nieletnich. O regresie instytucji związanych z kuratelą sądową świadczy również znaczący spadek orzeczeń kierujących do kuratorskich ośrodków pracy z młodzieżą. W 1993 r. udział tego środka spadł już poniżej 1% (0,9% w postępowaniu w związku z demoralizacją i 0,4% w postępowaniu w związku z czynami karalnymi). Rola dozoru kuratora jako środka wychowawczego słabnie, a jej funkcję zaczynają przejmować środki najłagodniejsze, tzn. upomnienie i nadzór rodziców. Upomnienie ze środka wychowawczego niewiele znaczącego jeszcze w 1984 r. stało się obecnie trzecim co do częstotliwości stosowania środkiem wychowawczym. Udział upomnień w latach 1985—1993 wzrósł ponad dwukrotnie w postępowaniu w związku z czynami karalnymi, a blisko dwukrotnie — w postępowaniu w związku z demoralizacją i wyniósł w 1993 r. odpowiednio 18,4% i 18,7%. W 1993 r. w blisko co czwartym przypadku ciężarem pracy resocjalizacyjnej zostali obarczeni rodzice w drodze zobowiązania ich do szczególnego nadzoru przy współudziale i pracy sądu. To liberalne i łagodne podejście sądu pozostaje wprawdzie w zgodzie z zaleceniami międzynarodowymi w zakresie postępowania sądowego z nieletnimi, ale rodzi się problem efektywności tych środków, zwłaszcza w sytuacji narastającej niewydolności wychowawczej rodzin.

Najsurowszym spośród środków wychowawczych orzekanych przez sądy, związanym ze zmianą środowiska dziecka, jest orzeczenie o umieszczeniu w zakładzie wychowawczym. Liczba postępowań w związku z czynami karalnymi wykazała w 1993 r. tendencję spadkową w porównaniu z latami 1989—1992, kiedy to udział umieszczeń w zakładzie wychowawczym utrzymywał aę na takim samym poziomie — do 2,7%. W postępowaniu w związku z demoralizacją udział ten jest większy — waha się w granicach 7,3%—9,4% i nie można zaobserwować jakiejś stałej tendencji, z roku na rok bowiem wahania te mieszczą się w granicach 2%. W żadnym z omawianych okresów udział orzeczeń o umieszczeniu w zakładzie wychowawczym nie przekroczył 10% Ze względu na izolacyjny charakter zakładu sądy sięgają po ten środek w przypadkach szczególnie uzasadnionych.

Jeszcze mniejsze znaczenie ma orzekanie w postępowaniu w związku z czynami karalnymi umieszczenia w zakładzie poprawczym. Orzeczenie bez-względnego umieszczenia w zakładzie poprawczym spadło z 5,5% w 1984 r. do 3j0% w 1993 r. Jeszcze większą, ponad 2,5 raza, tendencję spadkową

W.

adsotowujemy, analizując orzeczenia o umien/c/emu w zakłada* poprawczym t uwieszeniem wykonania Spadek ten wynika % preferowania środków opiekuńczo-wychowawczych (E. Tokarczyk, 1995).

2.2.4. Zobowiązania wobec rodziców lub opiekuna airicioifgp

Są to nowe rozwiązania przewidziane w ustawie. Ustawodawca wyodrębnił «lit. 7 u.p.n. zobowiązania rodziców bądź opiekunów nieletniego przez sąd rodzinny do poprawy warunków bytowych, zdrowotnych lub wychowawczych nieletniego. Ma prawo wymagać ścisłej współpracy ze szkołą, i porsdmą wychowawczo-zawodową, ze służbą zdrowia czy z zakładem pracy oraz innymi instytucjami, które powinny uczestniczyć w procesie wychowam* nieletniego. Zobowiązanie takie może nastąpić w każdym stadium postępowania i nie jest ono związane z orzekaniem środków wobec samego nidetmrgo W przypadku nieusprawiedliwionego uchylania lą rodziców od wykonywania nałożonych obowiązków sąd rodzinny może wymierzyć im karę pieniężną (na podstawie art. 8 § 1 u.p.n.) w wysokości 20—500 złotych (zmiana ustawą z dnia 29 czerwca 1995 r. — Dz.U. nr 89, poz. 443) albo zawiadomić ich zakład pracy lub organizację społeczną o dcmorzlizującym wpływie na n*e» letniego (art. 7 § 1 pkt 3 u.p.n.). Środek ten nie jest pozbawiony ełcmentów represyjnych. A. Strzembosz (1982, s. 6) wskazuje, że środek ten powinien być wykorzystywany bardzo ostrożnie i że zagrożenie w razie posłużenia tię tym środkiem może być większe niż jego zastosowanie, zwłaszcza wobec rodziców zajmujących eksponowane stanowiska lub pełniących takież funkcje. Ponadto sąd rodzinny może zobowiązać rodziców lub opiekun* do naprawienia w całości lub w części szkody wyrządzonej przez nieletniego. Realizację wyrażonego w preambule celu ustawy, tza. umacniania funkęp opiekuńczo-wychowawczej i poczucia odpowiedzialności rodzan zm wychowane nieletnich, zdaje się ustawa zapewniać jedynie w drodze klarowanych pod adresem rodziny nakazów, zakazów obwarowanych swoistymi sankcjami za ich nieprzestrzeganie. W ustawie nie znajduje wystarczającego wyrazu propozycja współpracy z rodziną, występowanie sądu jako mediatora ani też postulat uwzględniania stanowiska rodziców w kwestiach dotyczących ich dzieci (B. Czarnecka-Dzialuk, 1993). Ustawodawca wprowadzał ogólną zasadę, iż kosztami postępowania (także w odniesieniu do postępowania wykonawczego) w sprawie nieletniego sąd rodzinny obciąża rodziców hsb inne osoby zobowiązane do jego alimentacji albo samego nieietmego, chyb* że ze względu na warunki materialne i osobiste tych osób uzna za celoweodstąpienie od obciążenia ich kosztami w całości lub w części.