DSCN6106 (Kopiowanie)

MakK*icnln«^^ńi'LA^W°^nr'^CI^,i^{C ccw}*^cowa,c8° układu nerwowego i złożonego sercu u kręgowe** I ^P ‘^C P^{,aków 1} ssaków (opanowanie środowisk chlodnycli). a także powstanie nasion u roili* I

Opanowanie nowego środowiska umożliwia danej gałęzi organizmów radiacje adaputyw^ ¹ czyli szereg adaptacji do różnych nisz ekologicznych (ryc. 2-31). Przystosowaniom towar/yj^ zmiany anatomiczne doprowadzające do powstania narządów homologicznych. zaś proces m, powstawania nazywamy ewolucja rozbieżna albo dywergencją.

Każde środowisko stwarza organizmom określone wymagania, którym muszli sprostać. I.ulanie nie jest możliwe bez skrzydeł, a więc zarówno owady, jak i ptaki oraz nietoperze wytworzyły skrzydła. O ile jednak skrzydło ptaka i nietoperza są to narządy homologiczne (te same zawiązki embriologic/.nc. ten sam schemat budowy), to w porównaniu z nimi skrzydło owada stanowi oar*tl analogiczny (ryc. 2-54). Służy wprawdzie do latania, lecz powstaje z innego zawiązka (wypustka skóry) i pomimo zewnętrznego podobieństwa ma zupełnie odmienną budowę. Narządami analogicznymi są oko kręgowca i oko głowonoga o prawic identycznej budowie, lecz o innym pochodzeniu. Narządami analogicznymi są także na przykład łuski ryby i łuski gada. Narządy analogiczne powstają w procesie ewolucji zbieżnej czyli konweryentnei. a więc ewolucji różnych grup organizmów, przystosowujących się do tego samego środowiska.

2.4.2. Adaptacja strukturalna i fizjologiczna

Każde środowisko stwarza konieczność odpowiednich przystosowań, tuk anatomicznych.jak i fizjologicznych. Rozmnażanie kręgowców na lądzie możliwe jest dzięki zapłodnienia wewnętrznemu i obecności błon płodowych w okresie embrionalnym (co zapewnia zarodkom środowisko wodne, zapasy pokarmu, możliwość pobierania tlenu i wydalania produktów przemiany materii). Rośliny rosnące na pustyniach (KscroDly) bronią się przed utratą wody przez zmniejszenie powierzchni liścia, wytworzenie warstwy kutikuli. stworzenie specjalnej tkanki magazynującej wodę w łodydze (kaktusy) bądź w liściu (agawa, rozchodnik).

Przystosowania roślin do klimatu polegają także na zrzucaniu liści (na zimę bądź w okresie suszy) lub zdolności zimowania w postaci nasion, cebul czy bulw. Bakterie wytwarzają specjalne przctrwalniki, w postaci których są w stanie przeżyć nawet w wyjątkowo niesprzyjających warunkach (temperatury bliskie 0 K). Jest to tzw. anabioza.

Ptaki i ssaki, jako zwierzetahomoiotermicznc (stałocieplne), mogą zatem być aktywne w nocy i w warunkach polarnych. Zamieszkujące te same tereny zwierzętapoikilotcrmicznc (zmiennocieplnei zapadają na okres chłodu w stan snu zimowego (hibernacji). Ponieważ jednak ptaki i ssaki roślinożerne oraz owadożemc zginęłyby w tym czasie z głodu, migrują one z nastaniem zimy do cieplejszych krajów (ptaki) lub zapadają w sen zimowy (ssaki), podczas którego nic pobierają pokarmu, a ich metabolizm jest znacznie obniżony. Organizmom stałocieplnym przeżycie w warunkach niskich temperatur ułatwia gruba warstwa tłuszczu i grube futro.

Inne są przystosowania organizmów do życia w tropikach badał je m.in. słynny polski uczony Michał Siedlecki (ur. 1873, zm. w obozie w Sachsenhausen 11.01.1940). Wymienienie wszystkich przykładów adaptacji przekracza ramy niniejszego opracowania - część z nich była już omówiotu (przystosowania naczelnych do życia na drzewach, adaptacja człowieka do postawy wyprostowanej część zaś będzie przedmiotem późniejszych rozważań.

24J. Adaptacje ochronne

Adaptacje ochronne ułatwiają organizmom walkę o byt, przede wszystkim ochronę pen' drapieżcą. Mają one również zara/cin charakter anatomiczny i fizjologiczny np. dobrze ro/wiiud'