DSCN6247 (Kopiowanie)

1 \toiMi:w

nyd

„topl^

|IW-

229

nerki - w następstwie uszkodzenia - przestaną oczyszczać krew, możemy chorego człowieka uratować, przeprowadzając sztuczną dializę - np. dializę otrzewnej lub dializę poza ustrojowa z zastosowaniem sztucznej nerki. W tzw. sztucznej nerce krew człowieka chorego kontaktuje się poprzez błonę dializacyjną z płynem, który jest izotoniczny i zawiera wszystkie drobnocząsteczkowe substancje, jakie są w osoczu, wodpowiednich stężeniach. Nic zawiera natomiast substancji, z których krew zamierzamy oczyścić. Przenikają one z krążącej krwi do płynu dializacyjnego i są wraz z nim usuwane.

$.4.4.3. Transport ułatwiony i aktywny

Osmoza i dializa to przykłady transportu prostego. W podobny sposób dyłundują przez błonę komórkową jedynie niektóre substancje, np. dwutlenek węgla, amoniak, mocznik i niektóre leki.

Komórka jednak, oprócz wody. musi jeszcze z otoczenia pobierać jony i substancje organiczne. Dlatego też w plazmolemmie - obok białek błonowych, przez które odbywa się osmoza - istnieją wyspecjalizowane „nośniki”, które w odpowiednich warunkach „przerzucają” na drugą stronę błony niektóre substancje. To zjawisko nazywamy ..transportem ułatwionym", a jego przykładem może być pobieranie aminokwasu leucyny przez niektóre komórki nowotworowe.

Dla jonów sodu i wapnia istnieją w wielu komórkach specjalne „drzwi", zbudowane Z kompleksów gliko- i lipoprotein o złożonej struktuizc przestrzennej. Są to tzw. kanały: sodowy i wapniowy. Ich otwarcie (np. w następstwie bodźca nerwowego) powoduje napływanie tych jonów do wnętrza komórki.

Pobieranie jonów i szeregu związków organicznych (np. cukrów) z otoczenia przeważnie zachodzi w kierunku przeciwnym do gradientu sicżeń. Oznacza to, że po jednej stronie błony stężenie danego związku jest znacznie wyższe, niż po drugiej i molekuły mogłyby dążyć do wyrównania stężeń, lecz komórka - nic dopuszczając do tego - pobiera jeszcze cząsteczki ze środowiska o mniejszym stężeniu przenosząc je do bardziej stężonego. Transport przeciw gradientowi stężeń określamy jako iranspoH aktywny i wymaga on pewnych nakładów energetycznych. Na drodze transportu aktywnego komórki kanalików nerkowych wchłaniają z powrotem glukozę, która poprzez błonę dializacyjną kłębków nerkowych przeftltrowala do tzw. moczu pierwotnego. Funkcjonowanie kanałów sodowego i wapniowego jest powiązane z transportem aktywnym, ponieważ jony, które wniknęły przez kanał, należy potem usunąć na zewnątrz komórki wbrew gradientowi stężeń. A to wymaga energii i istnienia odpowiednich układów transportu, takich jak np. pompa sodowo-potasową w komórkach nerwowych.

S.4.4.4. Endocytoza i egzocytoza

Prócz molekuł o stosunkowo małej cząsteczce, które wchłaniane są przez plazmolemmę jako roztwory wyżej opisanymi rodzajami transportu, pokarm komórek stanowią niejednokrotnie cząsteczki bardzo duże, np. białka, albo nawet całe, mniejsze organizmy. Przenośniki i kanały w błonic wówczas nie wystarczają. Aby pobrać takie makromolekuły komórka musi przegrupować również swoją cytoplazmę i lizosomy. Pobieranie dużych drobin przez komórkę można obserwować pod mikroskopem świetlnym bądź elektronowym i zjawisko to nazwano endocytoza. Endocytoza przebiega pod postacią fagocytozy albo pinocytozy.

Fayocytoza to pobieranie dużych cząstek stałych (ryc. 5-73). Prześledźmy len proces (por. leż ryc. 4-3), obserwując amebę pochłaniającą komórkę drożdży. W powierzchni komórki pełzaku - po natrafieniu na „zdobycz” czyli drożdże, tworzy się wklęśnięcie, obejmujące daną cząstkę i wysiane Moną komórkową. Następnie cytoplazma otacza tak wytworzony pęcherzyk, który staje się wodniczką. Wodniczka wędruje w głąb komórki i łączy się z lizosomcm. którego zawartość wylewa , lię wówczas do wnętrza wodniczki. Powstaję w ten sposób lizosom wińmy (tnuosomY zaś hydrolazy Irzowimalnc rozkładają związki organiczne, z których zbudowany byl pokarm. Produkty traw rema