DSCN6423 (Kopiowanie)

130

Biologia ■ repetytorium dla kandydatów

na nnmwnue m,

kwitnienie ma miejsce w jakiś czas po wystawieniu nasion na działanie temperatury od 271 K do2j| K (-2'C do -13°C); u roślin kapustnych działanie chłodu musi mieć miejsce w odniesieniu do siewg

0    kilku liściach. Rośliny wymagające jaryzacji określamy mianem kriofilnycii: w warunlu^ naturalnych jaryzują się one w okresie zimy. Rośliny krajów ciepłych nie znoszą zazwyczaj chłody

1    łatwo przemarzają; określamy je mianem termofilnych.

Światło słoneczne decyduje u roślin o najważniejszym procesie życiowym: fotosyntezie W zasadzie im lepszy dostęp do światła, tym większe możliwości uzyskania energii i wzrosJ Organizmy roślinne przystosowały się jednak do bardzo różnych środowisk: światłólubijfi czyfi fotofilc wymagają pełnego nasłonecznienia (należy tu np. większość traw, mak, słoneczniki). cieniolubnefskiofile)rozwijają się najlepiej w cieniu i rosną chętnie w poszyciu lasów, nawet iglastych (borówka, kopytnik, widłaki, większość krajowych paproci i mchów). Krzewy i większość roślin zielnych stanowią grupęmezofili - o umiarkowanych wymaganiach świetlnych.

Rośliny reagują również na szereg innych bodźców docierających ze środowiska, choć reakcje te są na razie słabo poznane. Wiele gatunków wydziela pewne substancje do otoczenia (do gleby, wody i atmosfery), są one przenoszone i odbierane przez inne rośliny, stanowiąc rodzaj informuj! chemiczne). Na przykład stwierdzono, że zaatakowanie jednego drzewa przez szkodniki powodnje w innych, rosnących w sąsiedztwie, a nie zaatakowanych drzewach tego samego gatunku wzrost stężenia substancji hamujących rozwój szkodników.

Ciekawe, choć jak na razie budzące wiele kontrowersji badania uczonych radzieckich (np. I.Gunar) i amerykańskich (C. Backstcr) wskazują, że rośliny mogą “psychicznie” przygotowywać się na zmianę pogody, że reagują nie tylko na stan zdrowia innych roślin w otoczeniu, ale także np. na stany psychicae człowieka. Ponoć potrafią"zapamiętać” określoną osobę i w chwili jej wejścia do danego pomieszczeni reagują w określony sposób. Ośrodek koordynujący tę wrażliwość znajdowałby się w narządach podziemnych (korzeniach, bulwach lub cebulach).

Mechanizmy obronne roślin również są stymulowane przez bodźce, jakie odbierają ich organizmy Rośliny broniąsię przed zjedzeniem, stosując zabezpieczenia mechaniczne oraz chemiczne. Ze środków obrony mechanicznej wymienić należy przede wszystkim kolce (np. u róży, jeżyny, robinii, ostrożema, kaktusów), które są przekształconymi liśćmi oraz warstwy tkanek okrywających (np. korek). Do bardzo bogatego arsenału “broni chemicznych” roślin należą zawarte w ich tkankach alkaloidy, garbniku barwniki, saponiny, olejki eteryczne, żywice itp. (bardzo wiele z tych związków - jak to podkreślałem -znalazło zastosowanie w gospodarce ludzkiej, zwłaszcza w lecznictwie). Do walki - zwłaszcza z owadami - różne gatunki roślin używają zarówno trucizn rozpuszczonych, jak i gazów (cjanowodót; chlor, gaz musztardowy); wytwarzają substancje hamujące rozwój szkodników lub uniemożliwiające im odżywianie się danym rodzajem pokarmu. Drzewa broniąsię przed drążącymi chodniki w drewnie larwami, zalewając je dużą ilością żywicy. Stwierdzono, że synteza substancji toksycznych ulega nasileniu w przypadku uszkodzenia części rośliny. Gdy mechanicznie wycinano otwory w liściach brzozy lub dębu. w pozostałych - nieuszkodzonych - w ciągu kilku dni zawartość taniny wzrastała 2 do 5 razy (ten garbnik sprawia, że dla wielu gatunków gąsienic liście stają się niesmaczne i trujące). Fakt wydzielania dużych ilości żywicy przez uszkodzony pień drzewa ma zastosowanie praktyczne - drzewa przeznaczone na ścięcie poddaje się żywicowaniu, tzn. na pewnym obszarze pnia pozbawia się je kory i zbiera dn zawieszonych pojemników żywicę wyciekającą z ran.

Rośliny konkurują także z innymi o przestrzeń życiową, dostęp do wody i światła itp. Pośród sposobów konkurowania znajdują się substancje wydzielane przez korzenie, a powstrzymując* rozwój innych roślin. Liście zrzucane na zimę przekształcane zostają w kompost, a zaw arte w ni® substancje mogą zmieniać strukturę gleby w taki sposób, że staje się ona niewłaściwa dla gatunków konkurencyjnych. Agrotechnicy prowadzą obecnie dość intensywne badania nad tym. jakie można uprawiać w sąsiedztwie innych, a które nie tolerują wzajemnie swej bliskiej obeei gałąź rolnictwa określa się mianem blwlynamiCiUUgU

0*2

tom

IM