DSCN6571 (Kopiowanie)

W III miesiącu życia dziecko ma rysy twarzy podobne do rysów jednego z rodziców. Oczy zaczynają przesuwać się ku przodowi twarzy, a uszy podnosić ku górze. Kostnieją żebra i kręgi, nerki zaczynają produkować mocz. Można już rozpoznać płeć dziecka na podstawie wyglądu narządów płciowych.

WIV miesiącu (tzw. okres łożyskowy) wykształca się własny układ krążenia, tzw. krążenie płodowe, szpik rozpoczyna produkcję krwinek, a wątroba wytwarzanie żółci. Dziecko sprawnie się porusza, pływając w płynie owodniowym i jest już na tyle silne, że jego mocniejsze „odbicia się” od ściany macicy odczuwane sąjuż przez matkę jako tzw. „kopnięcia”.

W V miesiącu ma miejsce bardzo znaczny przyrost masy ciała, zwłaszcza w porównaniu z wolniejszym przyrostem długości (porówn. tab. 8-V). Na głowie i tukach brwiowych dziecka, a także na powiekach zaczynają rosnąć włosy. Dziecko śpi po kilkanaście godzin na dobę, w różnych pozycjach ciała, reaguje na odgłosy spoza otganizmu matki (np. budząc się w odpowiedzi na silny hałas). Za pomocą słuchawek lekarskich można już usłyszeć wyraźne tony dziecięcego serca.

W VI miesiącu dziecko otwiera i zamyka oczy, zaczyna wydalać kał, posiada już zawiązki stałych zębów. Jego układ oddechowy, zbudowany z krtani, tchawicy, oskrzeli i oskrzelików, wytworzył pierwsze pęcherzyki płucne (tzw. okres alweolaryzacji); dlatego też sześciomiesięczne dzieci, przedwcześnie urodzone, są w stanie przeżyć w inkubatorze. Najmłodsze wcześniaki, które przeżyły, ważyły... 450 g i miały 23 tygodnie życia.

Dziecko w siódmym miesiącu życia w łonie matki ma już wyraźne rysy, określony temperament i jest okryte czerwoną, pomarszczoną skórą. W ósmym i dziewiątym miesiącu życia odkłada się tłuszczowa tkanka podskórna, paznokcie wyrastają poza opuszki palców i zrzucony zostaje tzw. meszek płodowy, czyli włosy pokrywające całe ciało.

Długość i masę ciała zarodka i płodu w poszczególnych miesiącach rozwoju przedstawiono w tabeli 8-V.

Tabela 8-V. Długość i masa ciała człowieka w okresie rozwoju zarodkowego i płodowego

Miesiąc księżycowy	Wymiar (cm) pośładkowo-czaszkowy	Wymiar (cm) piętowo-czaszkowy	Masa ciała (g)
Drugi	2,3	3,0	ok. 2,5
Trzeci	7,3	8,8	14,0
Czwarty	11,0	17,5	100,0
Piąty	16,0	24,0	290,0
Szósty	20,0	30,0	600,0
Siódmy	24,0	36,0	1010,0
Ósmy	28,0	41,0	1650,0
Dziewiąty	32,0	46,0	2300,0
Dziesiąty	35,0	50,0	3400,0

8.I.U. Rozwój układów: moczowego i płciowego u człowieka

Jednym z najlepszych dowodów słuszności prawa rekapitulacji (czyli prawa Haeckla. twierdzącego, iż rozwój osobniczy - ontogeneza - jest powtórzeniem etapów rozwoju rodowego, filogenezy) może być rozwój układu moczowego u człowieka. U zarodków ludzkich powstają trzy typy nerek: przcdnercza, śródnercza i zanercza (nerki ostateczne). Przednercza u osobników dorosłych obserwujemy jedynie w przypadku niektórych prymitywnych ryb; śródnercza występują u ryb i dorosłych płazów, natomiast ostatecznym narządem wydalniczym gadów, ptaków i ssaków są zanercza czyli nerki ostateczne. W rozwoju osobniczym zarodek każdego wyższego kręgowca odtwarza stadia rozwojowe wcześniejszych typów nerek. Wszystkie one powstają z ntezodermy pośredniej, a icb zawiązki określamy mianem nefrotomów. U człowieka najwcześniej rozwija się