DSCN6572 (2)

obszar kulis, na przykład restauracja oferująca owoce morza, gdzie na ścianie rozpostarto rybacką sieć, stoisko mięsne w supermarkecie z rozwieszonymi trójwymiarowymi plastikowymi atrapami sera i wędzonych kiełbas. Drugie stadium pod względem funkcjonalnym nadal jest (i zawsze było) wyłącznie strefą sceny - powierzchownie upiększone motywami przywołującymi na myśl działania zakulisowe: jest to memento, którego nie traktuje się poważnie i nazywa atmosferą.

Stadium trzecie: strefę sceny w całości urządzono tak, by wyglądała na kulisy. Przykładem są symulacje spacerów po Księżycu przygotowane dla publiczności telewizyjnej, żywe pokazy przed sex shopami w Berlinie, gdzie klient może zapłacić za oglądanie pary kopulującej zgodnie z udzielanymi przez niego dokładnymi instrukcjami. Z tym stadium wiąże się pewien problem: im lepsza symulacja, tym trudniej odróżnić je od stadium czwartego.

Stadium czwarte: strefę kulis otwiera się dla ludzi z zewnątrz: czasopisma ukazują życie prywatne sławnych ludzi; oficjalnie ujawnia się szczegóły tajnych negocjacji dyplomatycznych. To właśnie otwarty charakter odróżnia owe swoiste dekoracje turystyczne (stadium trzecie i czwarte) od innych stref kulisowych; dostęp do większości nieturystycznych terenów kulisowych jest w jakiś sposób ograniczany.

Stadium piąte: strefa kulis jest uprzątnięta lub w ogóle jakoś zmieniona przez wzgląd na to, że turystom wolno tu czasem zajrzeć: to Goffmanowska kuchnia, a także fabryka, statek, próba orkiestry; przecieki informacji.

Stadiumszóste: Goffmanowska strefa kulis; ten rodzaj przestrzeni społecznej, który działa na świadomość turystyczną.

Tyle teorii wystarczy. Empiria działań wśród turystycznych dekoracji ogranicza się zazwyczaj do przemieszczania się pomiędzy obszarami urządzonymi tak, by wyglądały na strefy kulisowe i na kulisy, za które pozwala się turystom zajrzeć. Wgląd w potocznym, a czasem i w etnologicznym tego słowa znaczeniu jest czymś, co uzyskuje się dzięki takiemu zerknięciu za kulisy.

Turyści i intelektualiści

W miejscach, które zwiedzają turyści, nie odgrywąją oni żadnej roli w produkcji; pod tym względem *ich obecność nie ma żadnego znaczenia. Nie ponoszą osobistej odpowiedzialności za nic, co dzieje się w tych instytucjach, a wiedza, którą zyskują dzięki turystycznym doświadczeniom, nie jest uznawana za dogłębną. Człowiek „zewnątrzsterowny” Davida Riesmana i Jednowymiarowy” Herberta Marcusego stanowią wytwór intelektualistów tradycyjnie zatroskanych powierzchownością wiedzy w społeczeństwie nowoczesnym; turystyczne dekoracje per se są jednak tylko impulsem pobudzającym intelektualny komentarz. Nierzadko dekoracje to nie tylko zwykłe kopie czy repliki rzeczywistych obiektów. Te kopie prezentuje się jako coś, co wyjawi więcej prawdy o danej rzeczy, niż ukazuje to sama prawdziwa rzecz. Oczywiście - przynajmniej z formalnego punktu widzenia - nie jest to sytuacja etnograficzna. Organizowane przez Greyline wycieczki po hipisowskiej dzielnicy Haight Ashbury nie mogą zastąpić podejmowanych jednocześnie badań opartych na obserwacji uczestniczącej. W tej kwestii stanowisko

159