DSCN6704 (Kopiowanie)

133

f, CHowiek

W części szczytowej - ponad strukturą Golgiego - nagromadzone są ziarna wydzielnicze. Prócz tomórek wydzielniczych w pęcherzykach trzustki występują także komórki śródpęcherzykowe. Wydzielina pęcherzyków poprzez wstawki i dalsze przewody wyprowadzające dostaje się do przewodów trzustkowych, a stąd do dwunastnicy.

Trzustka wydziela na dobę około 4 dm³ soku o charakterze zasadowym, zawierającego liczne enzymy. Są to: trypsyna, chymotrypsyna, karboksypeptydazy, elastaza, lipaza, fosfolipaza A, amy-laza, dezoksyrybonukleaza i rybonukleaza. Dokładniejsze dane o tych fermentach podane zostaną w następnym rozdziale.

g.8.6.6. Czynność układu pokarmowego

Zasadniczą rolą układu pokarmowego jest pobieranie pokarmu, rozdrabnianie go, przesuwanie wzdłuż przewodu pokarmowego, trawienie, wchłanianie strawionych produktów oraz usuwanie nie-strawionych resztek pokarmowych. Pokarm pobierany jest do jamy ustnej, gdzie odcinane przez siekacze kęsy pokarmu są rozdrabniane i rozcierane w procesie żucia, a jednocześnie sprawdzane są ich właściwości smakowe i zapachowe.

O zmysłach smaku i węchu pisałem już wcześniej (rozdz. 8.7.1.2. i 8.7.4.1.). Spośród zębów siekacze odcinają fragmenty pokarmu, kły przebijają kęsy, zaś zęby trzonowe i przedtrzonowe umożliwiają rozcieranie pokarmu. Siła docisku szczęk jest różna - największa jest w przypadku zębów trzonowych u człowieka dorosłego - wynosi wówczas 150 kg. Żucie nie tylko zapewnia rozcieranie pokarmu, ale również miesza go ze śliną, wytwarzaną przez ślinianki jamy ustnej (głównie przyuszne, podżuchwowe i podjęzykowe, ale także przez małe ślinianki, rozmieszczone na policzkach, wargach, języku i podniebieniu). Wbrew pozorom żucie jest to czynność skomplikowana i możemy podzielić jąnaófaz-ale to już zagadnienie wykraczające poza ramy niniejszej książki.

Ślina (łab:: saliva) w ponad 99% składa się z wody. Pozostałe składniki - organiczne i nieorganiczne - stanowią zaledwie 0,65% jej składu. Wśród składników nieorganicznych na pierwszym miejscu wymienić należy jony (przede wszystkim wapniowe i potasowe, w mniejszej ilości sodowe, magnezowe, chlorkowe i węglanowe). Czynnikami organicznymi są przede wszystkim enzymy: lipaza językowa (wydzielana przez gruczoły językowe) i a-amylaza ślinowa (ptyalina) — oraz czynniki antybakteryjne(np. lizozym). Enzymy pozwalają na wstępne trawienie pokarmówjużwjamie ustnej. Lipaza trawi kwasy tłuszczowe i 1,2-diacyloglicerole, natomiast a-amylaza ślinowa rozkłada skrobię, hydrolizując wiązania al: 4 i tworząc a-graniczne dekstryny, maltotriozę i maltozę. Ślina zawiera również mucyny (glikoproteiny, które chronią błonę śluzową jamy ustnej), immunoglobulinę IgA (przeciwko bakteriom), laktoferrynę (bakteriostatyk, który wiąże jony żelaza), a także białka bogate w prolinę (które ochraniają szkliwo zębów i wiążą szkodliwe garbniki). W ciągu doby powstaje około 1,5 dm³ śliny, choć ilość ta w dużej mierze uzależniona jest od rodzaju spożywanego pokarmu. Na przykład pokarmy kwaśne powodują wydzielanie znacznych ilości śliny (już na samo ich wspomnienie). Wydzielanie śliny odbywa się na drodze odruchowej - poprzez odruch bezwarunkowy (gdy pokarm - bądź też jakikolwiek przedmiot - znajdzie się w jamie ustnej) i poprzez odruch warunkowy •oglądanie, wąchanie pokannu lub choćby myślenie o jedzeniu). W przypadkach niedoboru śliny (jest to tzw.    istomia, co możemy przetłumaczyć na polski jako „suchość w ustach”) pacjenci są

znacznie bardziej narażeni na choroby, m.in. na próchnicę zębów.

Niewielkie kęsy pokarmu oraz płyny trafiające do gardła są następnie połykane i poprzez przełyk wędrują do żołądka. Połykanie jest czynnością odruchową. Przesuwanie przeżutego kęsa w kie-nmku gardła powoduje powstawanie odruchowej fali skurczów mięśni, które przesuwają kęs do ptzełyku Jednocześnie z przesuwaniem kęsa następuje zamknięcie głośni i zaprzestanie ruchów «titcbowych (aby kęs nie trafił do układu oddechowego). Połykanie jest niemożliwe lub bardzo