DSCN6825 (2)

STEFAN KOZAKIEWICZ

stanic przy nazwie Tessyńczyków. Nazwą Gryzoń czy-ków malleżołoby określać mieszkańców Gryzomi'1: w jej dawnych 'granicach, a więc zarówno obecnego¹ kantonu Gryzom ii z włoską V«llle Mesoddna di reto-roimiańiską doliną Engadynu, jak i włoskiej VaittediLiny. Trudno zrobić inaczej, choć Vaille Mesolcinia Ciążyła kulturalnie do Tetssyniu, a VaifcteMdna do Como. Tak więc naizwa Komasków pozostałaby dla mieszkańców obecnych prowincji Como i Varese.

Takie wyróżnianie grup Tessyńczyków, Gryzoń-czyków i Komasków istniało już zresztą w polsfcielj literaturze naukowej. W (tych rozrważandialdh chodzi raczej o przeciwstawienie się maidiaiwamiiiu zbyt wielkiej zawartości pojęciowej terminowi „Komasków". Zasada wyboru terminów musiała się w tym wypadku dostosować do specyficznego charakteru całego zjawiska: ważne tu jest przed© wszystkim poiclhodlzeniie z danego obszaru geograficznego, nile wykształceni© w zakresie sztuki¹ iii oblicze airtys^,tyczne; te ostatni© czynniki nie wywodziły silę i ojczyzny Tessyńczyków, Komasków i Gryzończyków, adie kształtowały się w miarę ich studiów, praktyki i działalności w innych prorwinicjaoh Włoch d poza Italią.

W nauce włoskiej była przez długi czals popularna nazwa „maesltri ciomaicinii"; użył jiej w tytule swej książki¹ Merzario. Ale obecnie ©oraz częściej, z podobnych względów jak przytoczone wyżej, rezygnuj© się we Włoszech | jej stasowania). Poża terminami! „Lu-ganesi“ (co odpowiada Tessyńczykom), „Comaschi" i „Grigionii”, używa się czasem określeń „arbistfail doi laghi” (arttyści z rejonu jezior, sc. północno-włoSkicih) lub „arfcisti del Larió e Ceresio" (artyści z rejonu jezior Dario i Oeresio). Terminy taicie z oczywistych względów niie mogłyby znaleźć zastosowania w języku polskim.

* # ¹

Działalność TesSyńczyków i Komasków w Polsce może być rozpatrywana tylko na ogólniejszym tle działalności artystów włoskich w naszym (kraju ¹. Artykuł niniejszy będzie się starał to tło ogólniejsze akcentować i w jego obrębie uwypuklać charakter właściwy twórczości artystów z rejonu Lugamo i Como, na jeszcze szerszym tle rozwojowym całej sztuki polskiej. Tessyńczycy i Komaskowie byli przede wszystkim architektami i rzeźbiarzami, rzadziej malarzami. W ich działalności w Polsce akcent jeszcze

bardziej Jednoistoomnle przeniósł slilę w kierunku architektury i budownictwa; rzeźbiarzy jieat miało, malarze malleżą do> rzaidkoiśići.

Jallc wiediomo, o dziiałalnościL artystów włoskich w Poilsoe przed r. 1500 wie siłę bardzo mialłoi, dhoć czasem obserwowano podobieństwia między dziełami pol-skliiml dl wtekimi sztuki romańskiej di goltyckiej. W jakim stopniiu niaileży je zawdzięczać obecności w Polsce piojieidiyinicizyldh artysitólw Hub igrtup artystów włoskich — trudnią stwierdzić.

iSytuaidjai zmielnilaj się zasadniczo, jak wiadomo, od Okresu meniesamsiu. Obecmlość w Polsce artystów z rejonu jezior tamlbardzfcich stwierdzamy u nas od ok. r. 1520. W tym czasdte liśtmlejle już w katedrze wawelskiej renesansowe obramienie nagrobka Olbrachta, trwa w pełni budował nowego Zaimku Wawelskiego I rozpoczynał się wznoszenie Kaplicy Zyigmiuinitaw-skiej, dwóch, czołowych zabytków sztuki odrodzenia W Połsice. iNile artyści! z pogranicza' wiosko-sziwaijoar-skdego wznoszą wiięc pierwsze w Polsce budowie renesansowe .ii wykonują pierwsze dekoracje ornamen-taflme w nowym stylu. Uprzedziły ich warsztaty florencki© FTabci!szka Włocha i Bartłomieja 'Berreodego, trwałe osiadłe w ówczesnej sitaliicy Połslki.

Fakt ten miał izasadnilcze znaczenie dila całości obrazu dlziałallności artystów włoskich w Pólsce w określi© renesansu,. Powstało bowiem w pocz. wieku XVI w stolicy Polski centrum działalności Flo-rentczyików, licznych i wysoko¹ kwalifikowanych, pro-miielniiuljąicie po roku 1520 poprzez wyjazdy samych artystów i wpływ ich pośredni na rejon Krakowa, Kielecczyzny ii częściowo Maaoiwszas, sięgające swym oddziaływaniem bezpośrednio do Wilna. W samym Krakowi© przez cały wólek XVI wzbogaca się ono nazwiskami' nowych artystów z Florencji, jak np. Santi Guccdego, ai jego tradycje podtrzymują artyści polscy, uczniowi© Fłonentczyków.

Istnienie w centrum ówczesnej Polski', w oparciu •o jej stolicę, rejonu architektonicznej i rzeźbiarskiej działalności Florentczyków i innych lartystaw od nich zależnych, miało wielki wpływ ma drogi infiltracji Tessyńczyków i Komasków do Polski'. Podczas gdy w Austrii, w Czechach i w Niemczech TeSsyńćzycy i Komaskowie, którzy przynieśli tam renesans, swobodnie wędrowali od jednego miasta do drugiego, wszędzie roznosząc swą sztukę, w POlsce rejon centralny był w praktyce długi czas dla nich zamknięty. Musieli szukać dróg infiltracji do Polski na uboczu od

1898. Prace polskie, mające charakter materiałowy 1 nie traktujące o działalności Komasków 1 Tessyńczyków jako o zagadnieniu ogólniejszym, będą zacytowane poniżej w niektórych przypisach, zwłaszcza w części słownikowej niniejszego artykułu.

W dalszej części artykułu pominie się dokumentowanie przypisami stwierdzeń 1 faktów dotyczących życia 1 dzieł wspominanych artystów, ponieważ odpowiednie przypisy znajdują się w części słownikowej artykułu.

10

1

O działalności Komasków 1 Tessyńczyków w Polsce jako o osobnym zagadnieniu pisali:    T. Mańkowski, Pocho

dzenie osiadłych we Lwowie budowniczych włoskich, Księga pamiątkowa ku czci Leona Pinińskiego, t. II. Lwów 1936, s. 133—146; Z. Rewskl, Konieczność poznania dawnej sztuki Szwajcarii, ..Biuletyn H. S.“, X, 1948, s. 40—55; 8. K o-zaklewlcz w artykule cyt. w przypisie 3. Znaczenie tego problemu doceniali Już przedtem niektórzy badacze, np. W. Łoziński, Sztuka lwowska w XVI i XVII wieku, Lwów