DSCN7930

60

I mimo że produktywność jednorocznych bobrów jest niska (mierzona wielkością miotu), to ich rozmnożą jest ważna dla wzrostu populacji ze względu na dużą liczebność tej grupy wiekowej.

Odbudowa populacji bobrów do liczebności wymagającej ograniczenia dalszego wzrostu trwała w Szwecji i Finlandii ok. 40 lat (Lavsund, 1977; Lahti i Helminen, 1974). W krajach tych do reintrodukcji używano małej liczby zwierząt, rozpraszanej dodatkowo na olbrzymich obszarach. W b. ZSRR do reintrodukcji używano dużych grup (50 do 100 zwierząt) i dzięki temu okres ten skrócono do ok. 20 lat (Zharkov, 1969).

Reintrodukowany po 70. latach nieobecności w Szwecji bóbr wykazał rozwój populacji przewidywany w modelu Riney’a — Caughley’a opracowanym dla introdukowanych kopytnych (Hartman, 1994). Model ten zakłada występowanie irupcji i następującego po niej spadku liczebności. W dwóch szwedzkich terenach badawczych tempo wzrostu populacji (r) przybrało wartości negatywne po 34 i 25 latach od reintrodukcji przy osiągnięciu zagęszczenia odpowiednio 0,25 oraz 0,20 stanowisk/km². Gdy populacja znajduje w swym środowisku nadmiar zasobów pokarmu, nieuniknioną konsekwencją jest najpierw irupcja, a następnie spadek liczebności populacji. Dynamika liczebności populacji bobrów wykazuje związek z dynamiką zasobów dostępnego pokarmu. Zimowy pokarm bobrów, liściaste krzewy i drzewa, charakteryzuje się stosunkowo długim okresem regeneracji. Oznacza to, że system działa w długich przedziałach czasowych.

Znamy wiele przykładów irupcji populacji zwierząt kopytnych następujących po introdukcji oraz opóźnionej reakcji roślinności w stosunku do żerowania. Podobny przebieg rozwoju populacji obserwowano również u bobra kanadyjskiego i u piżmaka. Wilk może stanowić brakujące ogniwo oporu środowiska i jego brak w Europie może potęgować irupcyjny charakter dynamiki populacji bobrów.

Badania rosyjskie (Danilov i Kanshiev, 1983) sugerują różnice w produktywności populacji pomiędzy bobrem europejskim a kanadyjskim. Tylko 7-8% samic bobra europejskiego przystępuje do rozmnoży w wieku 1,5-2 lat, podczas gdy u kanadyjskiego - aż 20%. U bobra europejskiego 50-60% dorosłych samic uczestniczy w rozmnoży w danym roku wobec 70-80% samic bobra kanadyjskiego.

Na północy areału, gdzie produktywność pierwotna roślinności jest mała, konieczna jest kontrola wielkości kolonii bobrów, by utrzymywać ją w ramach pojemności wyżywieniowej środowiska. Nieograniczony wzrost liczebności kolonii mógłby doprowadzić do przeeksploatowania dostępnych zasobów pokarmu. W tych warunkach mechanizmem ograniczającym liczebność kolonii jest monogamia oraz ograniczenie rozrodu do osobników dorosłych. Na południu areału, gdzie produktywność roślinności jest duża, regulowanie liczebności kolonii nie jest konieczne i może przeważać mniej restryktywna strategia reprodukcji (Bishir i in., 1983).

Areały rodzin i ich struktura

Rodzina jest podstawową jednostką populacji bobrowej. Składa się ona ze spokrewnionych osobników okupujących bagno, staw, jezioro, odcinek strumienia lub rzeki na swój wyłączny użytek.

| Bobry wykazują silny behawior terytorialny. W obrębie swojego terytorium są groźne dla obcych osobników swego gatunku. Zarówno samce, jak i samice znakują teren swojej bytności strojem bobrowym, tj. wydaliną worków strojowych o trwałym zapachu piżmaT;

Młode bobry wiosną trzeciego roku życia opuszczają rodzinne siedliska i wywędrowują w poszukiwaniu partnerów i nowych stanowisk. Rodzina, zależnie od zasobności przybrzeżnego żeru zimowego (krzewów i drzew liściastych), zajmuje cieki lub zbiorniki wodne o 1-4 km długości linii brzegowej.

Przeciętna liczebność grupy rodzinnej w suwalskiej populacji bobrów wynosi 3,7 osobników (Żurowski i Kasperczyk, 1986) i mieści się w granicach wartości stwierdzonych dla innych populacji: 3,4 na Polesiu (Tatich i Tolkaces.

1976); 3,4-4,1 osobników w rezerwacie nad Oką (Kudrasov, 1975). 4 osobniki na Litwie (Palionene, 1975) oraz 4,4 na Białorusi (Golodushko. 1975). Średnia liczebność rodziny czy też stanowiska wynosi w polskiej populacji bobrów około 4 osobników (Żurowski, 1989).

Stanowisko bobrowe może być obsadzone przez jednego osobnika, parę lub rodzinę. Stwierdzono następujący udział tych trzech rodzajów obsady w populacji bobrów kanadyjskich: 14—17% samotnych, 20-24% par oraz 59-66% rodzin (Payne, 1984).

Zimą typowa rodzina składa się z pary dorosłych. 2-4 tegorocznych bóber-ków, 2 lub 3 osobników 1,5-rocznych oraz czasami jednego lub więcej osobników 2,5-letnich. Maksymalna liczba osobników stwierdzonych wśród 57 rodzin bobrowych w Michigan (Bradt, 1938) wynosiła 12 przy średniej 5.1. Na podstawie przeglądu danych z 22 stanów USA i prowincji kanadyjskich Denney (1952) oszacował średnią liczebność rodziny bobrowej na 5,2 osobników w USA i ok.

5 w Kanadzie.

Zagęszczenie populacji

Zagęszczenia populacji bobrów są bardzo zmienne, prawdopodobnie w wyniku różnic w jakości środowiska, zabiegów hodowlanych i długości czasu, jaki upłynął od reintrodukcji.

W suwalskiej populacji bobrów średnie zagęszczenie stanowisk wynosiło w 1977 r. 15,2 na 100 km², a w 1985 r. wzrosło do 18,3 na 100 km². Na nowo opanowanych terenach zagęszczenie to wynosiło 11,9 na 100 km² (Żurowski i Kasperczyk, 1986). Natomiast średnie zagęszczenie stanowisk bobrowych na