DSCN4353

Generated by ABC Amber LIT Converter, http://www.processtext.com/abclit.htinl

jest to bynajmniej równoważne stwierdzeniu, że związane to było z rozwinięciem się jakiegoś specyficznego mechanizmu neuronalnego. Przyjrzyjmysię ponownie, co, zgodnie z naszą wiedzą o procesach ewolucyjnych, mogło się wydarzyć^ po pierwsze, należy pamiętać, że nowe struktury nie powstają w sposób celowy lecz przypadkowo, jako produkt uboczny błędnego kopiowania informacji genetycznej przekazywanej z pokolenia na pokolenie. Doboru naturalnego w żadnym przypadku nie można uznać za silę twórczą, powołującą do istnienia nowe struktury- działa on jedynie w obrębie mutacji już istniejących, na zasadzie eliminacji cech niekorzystnych i przetrwania korzystnych. Często mówimy w tym przypadku o "adaptacjach", ponieważ dzięki temu możemy opowiadać historie, jak dane innowacje powstały i okazały się korzystne w procesie ewolucji. Jednak w rzeczywistości wszystkie nowe warianty genetyczne są początkowo tylko egzaptacjami. Różnica polega na tym, że adaptacje to cechy które służą do realizacji konkretnych, wyraźnie określonych funkcji (co oczywiście można stwierdzić dopiero ex post), podczas gdy egzaptacje są cechami, które po prostu zaistniały choć mogą być ewentualnie użyteczne w realizacji jakiejś nowej funkcji. Nie ma w tym żadnego elementu celowości niejednokrotnie nowe struktury zostąą zachowane jedynie dlatego, że w niczym nie przeszkadzają.

W takim kontekście powinno się rozpatrywać zarówno ewolucję ludzkiego mózgu, jak i rozwój nowoczesnych procesów poznawczych. Nie ulega wątpliwości, że przeciętne rozmiary mózgu hominidów zwiększyły się w ciągu ostatnich 2 min lat nie płyną jednak z tego żadne wnioski co do faktycznego przebiegu jego ewolucji. Niemniej przykład neandertalczyka, a w jeszcze większym stopniu pierwszych ludzi nowoczesnych anatomicznie, lecz nie behawioralnie, świadczy, że rozwój zdolności poznawczych człowieka nie wiązał się po prostu ze stopniowym zwiększaniem liczby neuronów w jego mózgu, co miałoby w końcu doprowadzić do przełomu jakościowego w funkcjonowaniu tego narządu. Mamy raczą do czynienia z przypadkiem egzaptacji, gdy mózg wyposażony od nie wiadomo kiedy w potencjalną zdolność myślenia symbolicznego zacz^ w jakichś okolicznościach z niej korzystać.

Niestety, to, jak doszło do egzaptacji mózgu, która legła u podłoża jego ogromnych zdolności poznawczych, jest wciąż nie rozwiązaną zagadką. Głównie dlatego, że chociaż wiemy już sporo o budowie tego narządu i o tym, które jego części odpowiadają za określone funkcje, wciąż nie mamy pojęcia, jak zachodzi przekształcanie ogromną liczby elektrycznych i chemicznych sygnałów w coś, co znamy z własnego wewnętrznego doświadczenia jako świadomość i umiejętność myślenia. A właśnie na to pytanie będziemy musieli odpowiedzieć, jeśli chcemy kiedykolwiek zrozumieć dokładnie istotę tego, co czyni nas - używam tego terminu z pełną świadomością - ludźmi.

Niemniej ewolucyjny proces wykształcenia ludzkich zdolności poznawczych jest tu podstawowym tematem dyskusji. V\tysuwana jest na przykład teza, że w pewnym okresie, załóżmy 60-50 tys. lat temu, wyodrębnił się gatunek, którego przedstawicieli cechowała zdolność myślenia abstrakcyjnego i artykulacji symbolicznej. Zatem ów nowy gatunek wyposażony był w jakieś mechanizmy neuronałne, warunkujące wzorce zachowań charakterystyczne dla człowieka nowoczesnego. Byłoby znakomicie, gdyby można w to uwierzyć, bowiem uprościłoby to znacznie sprawę. Problem jednak w tym, że zakreślone ramy czasowe na to nie pozwalają. Aby to wyjaśnienie mogło być prawdziwe, nowy gatunek człowieka, fizycznie identyczny, lecz górujący intelektualnie nad już istniejącym, musiałby się pojawić, a następnie rozprzestrzenić na obszarze Starego Świata w wyjątkowo krótkim czasie, eliminując przy tym całkowicie ów poprzedni gatunek. Mając świadomość, że w materiale kopalnym istnieją luki, nie znajdujemy najmniejszych śladów, że coś takiego się wydarzyło. Pozostaje nam więc tylko jedna możliwość.

Zamiast innowacji anatomicznych może powinniśmy szukać jakiegoś elementu o charakterze kulturowym, który odegrał rolę stymulatora w rozwoju naszych niezwykłych zdolności poznawczych. Jeśli mózg człowieka rozumnego, z całym jego potencjałem intelektualnym, powstał równocześnie z nowoczesnym kształtem ludzkiej czaszki mniej więcej 100-150 tys. lat temu, to być może przez dłuższy czas stanowił egzaptację, a jego