DSC
26 (12)

798    9. Cyjanokobalamina

D-ornitynowa. Do tej grupy enzymów można również zaliczyć aminomutazę L-/?-Ieucynową.

Wszystkie wymienione wyżej przegrupowania zachodzą w komórkach mikroorganizmów, natomiast dla ssaków charakterystyczna jest przemiana metylomalonylo-CoA w bursztynylo-CoA.

9.8.2. Reakcje katalizowane przez metylokobalaminę

Reakcje przebiegające przy udziale metylokobalaminy wymagają obecności związanego z białkiem korynoidu. Dla ssaków charakterystyczna jest przemiana homocysteiny w metioninę. Enzymem katalizującym tę reakcję jest metylo-transferaza tetrahydropteroiloglutaminianowa (syntaza metioninowa). W procesie tym enzymatycznie związana metylokobalamina (E —CH₃Cbl) tworzy się jako produkt pośredni w transferze grupy metylowej z N⁵-metylotetrahydro-folianu na homocysteinę pod działaniem odpowiedniej, zależnej od kobalami-ny, metylotransferazy.

Również wolna metylokobalamina może być wykorzystywana jako alternatywny substrat dla metylowania homocysteiny, jednakże w odniesieniu do tego dawcy grup metylowych nie wszystkie kobalaminozależne metylotransferazy przejawiają aktywność.

A zatem reakcja transmetylacji może być rozpatrywana jako dwie połowiczne reakcje, stanowiące sukcesywne procesy metylacji i demetylacji kobalami-ny związanej z enzymem:

N⁵-metylotetrahydrofolian + enzym-kobalamina

I    (9.2a)

tetrahydrofol ian + enzym-metylokobalamina

enzym-metylokobalamina + homocysteina

|    (9.2b)

enzym-kobalamina + metionina

Jak wiadomo, wytwarzanie metanu w żywych organizmach zachodzi pod działaniem kompleksu kobalamina — białko. Grupa metylowa jest przenoszona na atom kobaltu związku kobalaminowego, czego wynikiem jest enzymatycznie związana metyJokobaltowa pochodna, która podlega reduktywnemu rozszczepieniu z wytworzeniem metanu.

inny, ściśle anaerobowy proces, w wyniku którego tworzy się raczej octan, a me metan (jako końcowy produkt fermentacji), przebiega również przy udziale enzymu kobalaminowego. Tego typu drobnoustroje mogą rozwijać się dzięki przemianie mieszaniny wodoru i dwutlenku węgla w kwas octowy. Mechanizmy biogenezy metanu i octanu są nadal przedmiotem szczegółowych badań.

g 8.3. Białka transportujące kobalaminy

Do wchłaniania, magazynowania, transportu i przemiany kobalamin niezbędne są specyficzne białka — pozakomórkowe, związane ze ścianą komórkową oraz wewnątrzkomórkowe. Wśród pozakomórkowych białek transportujących kobalaminy wyróżnić można tzw. czynnik wewnętrzny (zwany też czynnikiem Cas tle a), białko R, tzw. kobalofiłinę oraz tzw. transkobalaminę. Związane ze ścianą komórkową białka transportujące są receptorami zarówno dla kompleksu Cbl — czynnik wewnętrzny (kompleks ten występuje w jelicie krętym), jak i dla kompleksu Cbl — transkobalamina, występującego w tkankach. Wewnątrzkomórkowe substancje wiążące Cbl są prawdopodobnie identyczne z takimi enzymami, jak syntaza metioninowa i mutaza S-metylo-malonylo-CoA.

Czynnik wewnętrzny, wytwarzany w błonie śluzowej żołądka, jest gliko-proteidem. Wiąże on w wielce wybiórczy sposób kobalaminę pochodzącą z pokarmów lub wprowadzoną do organizmu drogą doustną (per os), natomiast nie łączy się z analogami Cbl. Absorpcja kobalaminy przez jelitowe receptorowe białka jest ułatwiona dzięki wewnętrznemu czynnikowi. Kobala-mina pojawia się następnie we krwi żyły wrotnej, gdzie jest przyłączana do transkobalaminy, będącej białkiem plazmy krwi. Kompleks Cbl — transkobalamina łączy się z komórkowo-tkankowymi receptorami, które ułatwiają absorpcję kompleksu drogą pinocytozy. Po hydrolitycznym rozpadzie transkobalaminy w lizosomach kobalamina jest przekształcana w CH₃Cbl w cytozolu lub w AdoCbl w mitochondriach.

Stężenie białek transportujących kobalaminy w tkankach i płynach ustrojowych jest niezwykle małe, np. stężenie transkobalaminy w surowicy krwi wynosi ok. 15 pg/1.

9.9. Objawy braku lub niedoboru (awitaminoza, hipowitaminoza); hiperwitaminoza i toksyczność

Choroba Addisona — Biermera, zwana też niedokrwistością złośliwą lub anemią złośliwą, przejawia się zmniejszeniem liczby krwinek czerwonych (erytrocytów) przy zachowanej, a nawet zwiększonej ilości hemoglobiny. Niedomaganie to jest ściśle związane z upośledzeniem czynności wydzielniczej żołądka (ściślej mówiąc — jego błony śluzowej) i niedoborem tzw. czynnika Castle^ła.

Problemom wchłaniania i transportu witaminy B₁₂ w organizmach ludzi i zwierząt poświęcono wiele uwagi i prac. Wyniki tych prac potwierdziły istnienie czynnika wewnętrznego, postulowanego przez Castle’a w 1928 r.