DSC
46 (11)

c)

Rys. 1.20. Synteza witaminy A z fl-jononu (a) poprzez aldehyd £-C₁₅ (b) i keton £-C„ (c)

jego ester poddawany jest dekarboksylacja w wyniku czego powstaje /i-jono-lidenoacetonitryl, który po selektywnej redukcji z jednoczesną hydratacją i odszczepieniem amoniaku przekształca się w aldehyd    Schemat tej

syntezy przedstawiony jest na rys. 1.21.

Rys. 1.21. Synteza aldehydu ^-C,₃ (d) z /i-jononu (a) poprzez kwas /f-jonolideno-cyjanooctowy lub jego ester (b) i /t-jonolidenoacetonitryl (c)

Niezbędny w tej syntezie retinolu keton fi-C_ls może być otrzymany z aldehydu /?-C₁₅ różnymi drogami. Stosunkowo łatwo i z zadowalającą wydajnością (80-85%j keton p-C_lB tworzy się w wyniku kondensacji aldehydu i acetonu w obecności roztworu wodorotlenku sodu. W następnej fazie keton P-C_n w reakcji z ortomrówczanem, po odpowiednich przekształceniach

1.6. Metody otrzymywania 28

tworzy rctinal, który bez trudu może być zredukowany do retinolu, a len po estryflkacji daje np. octan retinyiu.

2^e względu na potencjalne możliwości wykorzystania w skali technicznej trzeba też wspomnieć o kilku innych wariantach syntezy witaminy A. Metoda firmy DPI (Distillation Products Industries, Eastman — Kodak) obejmuje otrzymywanie /?-propargilo-/3-jonolu (acetylenowego karbinolu p-C_l6)_y który w reakcji Grignarda z acetalem ketobutanalu:

CH₃

i

0«C-CH,CH(0CH₃),

(acetalem aldehydu acetylooctowego) tworzy acetal acetylenowego glikolu C₂₀.

Ten ostatni w wyniku częściowego, selektywnego uwodornienia przekształca się w acetal etylenowego glikolu C₂₀, który ulega dehydratacji i hydrolizie z wytworzeniem retinalu. Retinal może być bez trudu zredukowany do retinolu, a ten z łatwością tworzy odpowiednie estry, np. octan.

Na uwagę zasługuje też metoda firmy Sumitomo. W metodzie tej aldehyd fi-C₁₅ poddawany jest kondensacji z estrem p-metylokrotonowym'.

CH₃

CH₃-C=CH-COOR

w obecności amidku sodowego w środowisku ciekłego amoniaku. Produktem tej reakcji jest ester etylowy kwasu retinowego. Może on być z łatwością zredukowany do retinolu i przekształcony w octan retinyiu.

Jak widać z przytoczonego wyżej przeglądu, we wszystkich wariantach syntezy retinolu mających znaczenie komercyjne pierwotnym substiatem jest /J-jonon. A zatem szersze omówienie metod otrzymywania tego związku jest ze wszech miar uzasadnione.

Do niedawna /J-jonon otrzymywano z cytralu w wyniku kondensacji z acetonem i cyklizacji powstałego pseudojononu z wytworzeniem izomerycznych jononów - a-i fi- (rys. 1.22). Cytral pozyskiwano z naturalnych źródeł, spośród których największe znaczenie miały olejki — lemongrasowy, zawierający 70-85% cytralu, terpentynowy, cytrynowy, imbirowy i niektóre rodzaje olejku eukaliptusowego.

Obecnie /i-jonon jest otrzymywany z acetonu i acetylenu, a więc metodą syntezy chemicznej, której schemat przedstawiono na rysunku 1.23.

W wyniku cyklizacji pseudojononu powstaje mieszanina izomerycznych jononów a i fi, ale do syntezy retinolu wykorzystywany jest tylko 0-jonon.

Dalsze etapy przetwarzania cytralu w ji-jonon omówiono już poprzednio i przedstawiono na rysunku 1.22.