DSC74

199 POWRÓT ŹRÓDŁA WYCOFANIE

nrwptywie, ażeby pojawiło się rozdarcie bez chronologii i bez historii, skąd Serze się czas. Czas byłby zatem zawieszony w owym myśleniu, które mu _sję wymknąć jednak nie może, bo nigdy nie jest współczesne źródłu; ale zawieszenie to umożliwiałoby oscylację wzajemnego stosunku źródła i myślenia: czas wykonywałby wokół siebie piruety, źródło zaś - stając się tym, co myślenie ma jeszcze i wciąż od nowa do myślenia - zostałoby mu przyrzeczone w coraz bardziej nieuchronnej, ciągle niedokonane) bliskości. Źródło jest zatem tym, co właśnie powraca, powtórzeniem, ku któremu zmierza myślenie, powrotem tego, co zawsze się już zaczęło, bliskością świecącego przez wieki światła. I tak oto po raz trzeci źródło zarysowuje się poprzez czas. Ale tym razem to wycofanie się w przyszłość, otrzymany przez myśl i narzucony sobie nakaz, aby zmierzać krokami gołębia ku swym warunkom możliwości, czekać, aż przed nią, na zawsze cofniętej linii horyzontu, zabłyśnie światło, skąd wzięła się myśl i w nadmiarze się bierze.

Kiedy można było już ujawniać chimeryczność genez pisanych w XVIII wieku, myśl współczesna natychmiast ustanowiła bardzo złożoną i bardzo zagmatwaną problematykę źródła. Służy ona za podłoże naszemu doświadczeniu czasu i za jej sprawą na początku XIX wieku zrodziły się dążenia zmierzające do ujęcia tego, co w ludzkim porządku może stanowić początek, rozpoczynanie od nowa, oddalenie i obecność punktu wyjścia, powrót i kres. Myśl współczesna w istocie ustaliła inny stosunek do źródła dla człowieka, a inny dla rzeczy. W ten sposób nadała ważność - choć udaremniając je z góry i zachowując wobec nich prawo weta - pozytywistycznym wysiłkom włączającym chronologię człowieka w chronologię rzeczy, tak by została odbudowana jedność czasu, a człowiek był jedynie zmarszczką, fałdem w następczej serii bytów (to umieszczenie źródła, a z nim narodzin kultury, jutrzenki cywilizacji, w ruchu ewolucji biologicznej); zezwalała również na przeciwstawne i komplementarne usiłowania, wpisujące w ludzką chronologię doświadczanie rzeczy przez człowieka, ich poznanie i powstającą w ten sposób wiedzę (tak że jeśli każdy początek człowieka ma miejsce w czasie rzeczy, indywidualny lub kulturowy czas ludzki poprzez genezę psychologiczną lub historyczną umożliwia określenie chwili, gdy rzeczy po raz pierwszy napotykają oblicze swej prawdy); w obu uszeregowaniach źródło człowieka i źródło rzeczy wzajemnie podporządkowują się sobie i ten fakt, że mogą istnieć dwa możliwe i niesprowadzalne do siebie szeregi, wskazuje na zasadniczą asymetrię charakteryzującą współczesne myślenie o źródle. Co więcej, myślenie to wydobywa na jaw i jak gdyby powściągliwie oświetla pewną sferę źródłowości, gdzie, prawdę mówiąc, żadne źródło nie było obec-