DSC
70 (12)

aktywność witaminy E mogą być wyodrębniane z różnych olejów roślinny metodą zmydlania tłuszczów (tokoferole pozostają we frakcji nie ulegaj,-^, zmydleniu).

Z chemicznego punktu widzenia ze względu na obecność grupy hydro, ksylowej tokoferole łatwo tworzą estry z różnymi kwasami. Spośród licznych estrów tokoferoli najczęściej spotykane są: octan, bursztynian i fotforar. Interesujące są też estry z wyższymi kwasami tłuszczowymi, w tym równic/ nienasyconymi, a także nikotynian tokoferylu. Jako ciekawostkę mozn* przytoczyć fakt, że znane są pochodne tokoferoli rozpuszczalne w wodzie I)_u nich należą przede wszystkim sole sodowe i wapniowe bursztynianu tokoferylu oraz fosforan tokoferylu w formie soli z dietanolaminą.

Tokoferole pod działaniem silnych utleniaczy, a w szczególności ozonu, nadmanganianu potasu, kwasu nadbenzoesowego i innych, ulegają głębokim przemianom. W obecności kwasu azotowego w środowisku etanolu zachodzi utlenianie tokoferoli, nawet wówczas, gdy w pozycji C-5 znajduje się podstaw nik, np. grupa metylowa. Tworzy się wówczas orto-chinon, tj. chromano--5,6-chinon, zwany krótko tokoczerwonym, zgodnie ze schematem przedstawionym na rysunku 3.2.

Rys. 3.2. Reakcja utleniania a-tokoferolu (X = -CH₃) i y-tokofe-rolu (X = -H) do chro-mano-5,6-chinonu

Niezmiernie ważny jest fakt, że tworzący się o-chinon ma intensywne, czerwone zabarwienie, a sama przemiana przebiega z ilościową wydajnością Dzięki temu reakcja utleniania tokoferoli może być z powodzeniem wykorzystana do oznaczania ich zawartości metodą kolorymetryczną.

W wyniku łagodnego utleniania tokoferoli, np. za pomocą chlorku żelaza (III) tworzy się żółty tokoferylo-p-chinon, co ilustruje schemat przedstawiony na rysunku 3.3.

Rys. 3.3. Tworzenie się u-tokoferylo-p-chinonu w wyniku łagodnego utleniania a-tokoferolu

Katalizatorami procesu utleniania tokoferoli 14 promieniowanie L'V, mcitasyconc kwasy tłuszczowe, sole metali oraz alkalia.

Jak 1 tego widać, tokoferole 14 związkami redukującymi, a ich zdolność do utwego utleniania się warunkuje działanie tych związków jako przeawut* knuczy. dodawanych do preparatów witaminy A, tłuszczów 1 innych podatnych na utlenianie produktów spożywczych w celu zwiększenia ich trwałości, pr/ede wszystkim poprzez zahamowanie procesu autooksydacji 1 neutralizację wolnych rodników.

3.4. Biogeneza

W procesie biosyntezy związków o aktywności witaminy E można wyróżnić dwa szlaki: pierwszy, prowadzący do powstania części aromatycznej i drugi, wiodący do wytworzenia 16-węglowego łańcucha bocznego i 4-węglowego elementu potrzebnego do zbudowania układu chromanowego. Z tego wynika, że do części aromatycznej przyłączany jest 20-węglowy związek, którym niewątpliwie w przypadku tokoferoli jest fitol (C₂₀H_]9OH), natomiast w przypadku tokotrienoli — prawdopodobnie geranylogeraniol (C_2uH₃₃OH).

Część aromatyczna wywodzi się od kwasu szikimowego, który jest ważnym związkiem pośrednim w biosyntezie aminokwasów aromatycznych - fenylo-alaniny, tyrozyny i tryptofanu.

<b

U

PH

H-C-OH

+

H-C-OH

CH₂0©

H₂C=C—COOH I

O

HH    „COOH

®0^ 0=cf

^w CH₂ CH,

I    I -

„Chk „CH

1 ?^H OH OH

b)

c)

Rys. 3.4. Biosynteza kwasu szikimowego (f) z erytrozo-4-fosforanu (a) i fos-foenolopirogronianu (b) poprzez kwas 3-deoksy-7-fosfoarabinoheptulozowy (c), kwas 5-dehydrochinowy (d) i kwas 5-dehydroszikimowy (e)