DSC16 (8)

takiego samego modelu, który rozgałęzia się na gospodarkę, jako że regiony, miasta, firmy, przedsiębiorstwa, miejsca pracy a nawet indywidualni pracownicy zostali przetworzeni w elastyczne, tymczasowe sieci, składąjące się z węzłów o różnej sile. Jak zauważa Castells, w postfordowskiej, zglobalizowanej gospodarce logika sieci „[strukturuje to], co nieustrukturowan® przy jednoczesnym zachowaniu elastyczności” (Castells 2007: 79). Jednym z efektów jest tu oczywiście osłabienie zdolności państwa narodowego do organizowania w społeczeństwie sieci władzy politycznej, ekonomicznej i społecznej.

W społeczeństwie sieci ludzkie doświadczenie czasu i przestrzeniu zostało zastąpione ponadczasowością (timeless time) oraz przestrzenią przepływów (space of flows). (Castells 1998:1). Ludzie z konieczności żyją w czasie i przestrzeni zarazem, jednak to, jak ich doświadczamy, może się poważnie różnić, szczególnie kiedy jest zapośredniczone poprzez technologię. Oczywiście ludzie doświadcząją czasu jako powtarzania się cyklów organicznych (np. rytm fizjologiczny, zmienność nocy i dni, pory roku) w odniesieniu do określonych lokalizacji, a przestrzeni jako przedłużenia swojego regularnego życia (np. tam, gdzie żyją) oraz dystansu, który mogą pokonać, na który mogą się komunikować i który mogą zobaczyć. Połączone, owe doświadczenia czasu i przestrzeni ją ko istotnie ogranicząjąęych pociąga ją za sobą takie znaczenie „miejsca”, które osadza dość sztywno organizację i koordynację powszechnych działań ludzkich wspólnot. Technologiczne zapo średniczenie - standaryzacja pomiaru czasu za pomocą zegarów kalendarzy i stref; rozwój transportu i technologii komunikagj- -nych - rozszerza granice miejsca, umożliwia sztuczną budowę i koordynację wspólnot na skalę większą niż było to możliwe w ramach ograniczeń ustalonych przez naturę (np. państwa narodowego) (Anderson 1983). W społeczeństwie sieci, gdzie znacząca społeczna, polityczna i ekonomiczna działalność coraz bardziej koncentracje się na przepływach informacji i gdzie rozpowszechnianie technologii momentalnie umożliwia komuni-* kowanie potężnych zasobów informacji na spore odległości, ludzkie doświadczenie czasu i przestrzeni jako z natury umiejscowione niemal się zatarło. Skomputeryzowane sied umożliwiąją niebywałą szybkość, automatyzację i zasięg ludzkiej komunikacji które osłabiąją potrzebę synchronizowania i lokalizowania działalności w określonym miejscu. Zlokalizowane doświadczenie czasu i miejsca - przymus miejsca - już dłużej nie ogranicza rosnącego rozmiaru coraz bardziej znaczącej ludzkiej aktywności wyrażanej w komunikowaniu informacji za pośrednictwem globalnej sieci mediów. Społeczeństwo sieci jest „zawsze tu i teraz” i umiejscowienie jego członków na danym obszarze jest mniej istotne niż ich istnienie w „przestrzeni przepływów”, gdzie zachodzą decydujące ekonomiczne i inne procesy. W tym sensie ludzkie doświadczenie czasu w społeczeństwie sieci jest ponadczasowe, a miejsca pozbawione umiejscowienia. W kategoriach kulturowych jednym ze skutków tych zmian jest wytworzenie zglobalizowanego (chociaż z wariantami regionalnymi) głównego nurtu kultury konsumenckiej, konstruowanego poprzez wszech-ogarniający i globalnie zintegrowany system medialny, który powierzchownie krzyżując i włączając niektóre elementy różnorodnych międzynarodowych kultur, pozostaje wysoce nieorganiczny, zaburzony i ponadrzeczywisty. Kultura ponadczasowego, pozbawionego umiej scowienia społeczeństwa sieci istnieje wszędzie, ale przychodzi znikąd; za pomocą prowokacyjnego postmodernistycznego zwrotu Castells określa to mianem „kultury rzeczywistej wirtualności” (culture ofreal mrtuality) (Castells 1998:1).

W społeczeństwie sieci władza i bezsilność są funkcją dostępu do sieci i kontroli przepływów. W społeczeństwie, którego najważniejsze ekonomiczne, polityczne i społeczne działania są zorganizowane jako - lub zapośredniczone przez - sieci, dostęp do tych sieci tworzy istotny próg wykluczenia lub włączenia, warunek władzy lub jej braku, źródło dominacji i podboju. Jak pisze Castells: „sieci działąją także jako bramki. Wewnątrz sieci bezustannie tworzone są nowe możliwości. Poza sieciami przetrwanie stąje się coraz trudniejsze”; i w podobny sposób: „Obecność lub nieobecność w sieci i dynamika każdej sieci w stosunku do innych są kluczowymi źródłami dominacji i zmiany w naszym społeczeństwie [...]” (Castells 2007:179,468). Dostęp do znaczących sieci (np. mających status węzła) jest minimalnym warunkiem społecznego, ekonomicznego i politycznego uczestnictwa w społeczeństwie sieci, natomiast brak dostępu zarówno odzwierciedla jak i reprodukuje akt wykluczenia z niego, jednak nie oznacza to,

41