DSC50

ffUGEDlA J ROMANTYCY

107

•pgfeNft¹&.' •² — «To, im nlfdf ni# wywt¹~ mimom mmimuńm) memny sziukt Hmj_f przypro-«r£z, pMJWfąBSć mi 4eć bobiteril

im “T²” TioitBHu.¹

Inaugurując drugi rok wykładów w Lo-aasutóe. Mickiewicz upcwjidal, że zajmie gę wczeanocbrześci jańską literaturą ła-: ńską, tym ciemnym okresem przełomu, gdy Rzym upadał, a rasem z nim Jego Stawo — wiara, kultura, język — i zą-gMMAa się nowa epoka: „styl uczony szkoły doktorów kruszył sią i popadał w rozkład, ponieważ nie wystarczał już dla wyrażania wszystkich tajemnic zawartych w Iłowym Słowie². Prudencjusz pierw¹ my znalazł nowy styl. Mickiewicz wy² wtapia jego elementy: odczucie duchowo¹ tal natury ; pomieszanie gatunków, poe² *j¹ serca i wiary, i ..poezje, których ro² tal) trudno określić terminem szkolnym¹, lecz każda ich scena „przypomina sceny wielkich tragedii², Stworzył też nowych liitisterów, Takim jest „butny, zimny, Affrdpny¹ moźnowładca upadającego im² perfum, tyran¹sadysta. ..prokonsul rzymski. osobistość nowa, nieznana tragedii greckiej, straszniejsza od Labdakidów i Atrydów". dziwnie podobny do Nowosil-sowa To rozumny kat. który wierzy tylko w siebie. 1 nowymi postaciami sa ofiary świeci, męczennicy życiem zaśwlad-tzający prawda, w którą wierzą. Nie-zbuntowanl i niewinni w przeciwieństwie de bohaterów antycznych. Ofiarą najwyż-&ą )fft przecież męczeństwo dziecka: „tracą je. aby w ten fposób ukarać Jego rodzinę. ." Pamiętamy _r filiery dziecinne² procesów wileńskich. Tyrana zaś i męczenników otacza „na dalszym planie lud. ki%y jek chór Aiechylo¹o i Rurypldese orz v klasku je, udziela rad, miesza się do aktjł.^H2 O czym tu mowa — o Wieńcach Prtsdencjusza. ¹ /.y o Dziadach?

Mickiewicz chce uchwycić moment ostatecznego upadku kultury antycznej i narodziny — z niej jednak ²— słowa no¹ **i spokb . języka², którym się odtąd bę-gtte poaługiwała chrześcijańska Europa.

znalazł na przełomie IV j V wieku oa***j ery cod na keztełt romantycznego Urzełmnu, V» już inna sprawa. L#rz mówiąc, co z antyku zostało ooalone i prze² ftttafanc do nowe) kultury, zdradzi), co ^fhctała przenieść w nową epokę 1 ocalić ** »t²r²J kultury jego wtaana: tragedię, Tft hy)o ar, co najcenniejsza Ody zad tragedia martwieje u schyłku kultur, gdy staje się już tylko słowem i teatrem, pozostaje jednak kształtem, w Jakim wyznawcy nowej wiary, odkrywcy ..prawdy żywej² (wiecznej i ciągle nowej) mogą, jedli zastąpią grę przez czyn, objawić we własnym losie przeznaczenie. Tak było wtedy, gdy ostatni akt tragedii antycznej stał się pierwszym aktem męczeństwa chrześcijan, gdy zginęła granica między słowem a rzeczywistością, upadła cała sztuczność sztuki a bohater tragiczny stał się (znów) aktorem walk ducha i historii. I tak było w III części Dziadów, dodajmy, gdzie bohaterowie występują pod własnymi nazwiskami w „sprawie² rzeczywistej. Mickiewicz wprawdzie nie nazwa! Dziadów tragedią, wiemy Jednak, że planował dramat o „chrześcijańskim Prometeuszu², którego zarys jest w Dzia~ dach i że wielokrotnie akcentował ich „greckie² powinowactwa.

Nie jeden Mickiewicz chciał stworzyć nową i prawdziwą tragedię, marzyli o tym niemal wszyscy pisarze romantyczni. Dlaczego o tragedii, która była „panującym² gatunkiem klasycyzmu? Może właśnie dlatego, może dopiero tragedia, prawdziwa naturalnie, romantyczna, oznaczałaby „uznanie się w swoim Jestestwie” estetycznym.rModel idealny tragedii romantycznej to tragedia grecka. Dlaczego? .•

Dlatego, można odpowiedzieć, że romantycy £2o²ill jednocześnie hasła pdltę-pti w sztuce 1 hasła powrotu do tradycji, zal tragedia grecka była znakomitym, oba te hasła jednoczącym, argumentem przeciw kanonom La Harpe²a. Nowa tragedia romantyczna ma w sobie zawierać pierwiastki liryczne i epickie, sceny zbiorowe, wzniosłość pomieszaną z groteską (tu powoływano się na dramaty satyrowe) i ma być sztuką dla wszystkich/Czy to Jeszcze ten sam gatunek, ■ który uprawiali Comtille i Radne? Raczej nie. ale to dopiero będzie prawdziwa tragedia, bo taką była grecka. Romantycy bowiem na ogół wysoko cenili sztuki Cornelllc'a 1 Rscine’a, mieli Jednak wątpliwości, czy były to tragedie. Tragedia grecka odbierała więc klasycy-zmówi najwyższy walor: walor tradycji antycznej I zgadzała ale ² ieh programem. Ale nie tylko dlatego Ją wybierano.

Walor najwyższego miejsca w hierarchii wtuk, tradycji i wzoru polemicznego nie tłumaczą do końca romantycznej fascynacji gatunkiem ..... tragedią, i wybra

nym pierwowzorem tego gatunku — tri-

1

t tli, a ią hi. te. is.

2

Atfisi laiitiswle. ostała, wyd. Jub,