DSC54

piątku wyraźnie się od nich odróżniał swymi tendencjami kl&sycystycznymi oraz puryta-

pizincm.

Raj utracony (Paradise Lost, 1667), owoc ogromnego wykształcenia poety oraz jego ^świadczeń religijnych i politycznych z czasów wojny domowej, powstał w okresie restau-_rJcji, kiedy Milton został odsunięty od spraw publicznych, a nawet był prześladowany.

Epos ten jednoczy wszystkie elementy, jakie wytworzyła kultura starożytnej Grecji j Rzymu, biblijnej Judei i świata chrześcijańskiego. Odmiennie niż największy poeta epicki epoki elżbietańskiej, Edmund Spenser, Milton nie uprawia tu synkretyzmu, nie miesza tych elementów w sposób niezgodny z historią czy chronologią. Jest więc rzeczą znamienną,

w opisie raju, w opisie idealnego świata sprzed upadku człowieka, poeta gromadzi całą swą ogromną wiedzę o świecie antycznym, przede wszystkim o mitologii. Raj kształtuje się zatem w poemacie Miltona na wzór mitycznej Arkadii. Jednakże głównym źródłem natchnienia jest tu przede wszystkim Biblia, a zwłaszcza Stary Testament. Poemat składa się i dwunastu pieśni pisanych wierszem białym (blank verse); mimo jednolitości wiersza udało się Miltonowi uzyskać wielkie zróżnicowanie stylu.

Raj utracony uważa się za alegoryczne przedstawienie zmagań purytanów z rojaHstamL Opiewa w nim pośrednio Milton „zrzucenie do piekieł'’ — w postaci szatana i zbuntowanych aniołów — króla i jego dworu.

Dla jednego odłamu Anglików Milton i jego Raj utracony jest narodową świętością, dla innych — utworem (jak wspominaliśmy), który nigdy nie powinien być napisany . W poezji europejskiej stał się Raj utracony najbardziej spektakularnym i artystycznie bogatym pomnikiem myśli protestanckiej. Mimo kontrowersyjności zawartego w nim „ostrza", a także jego ukierunkowania, poemat jest niewątpliwym arcydziełem kunsztu poetyckiego, skupiającym w sobie osiągnięcia humanistycznej kultury angielskiego renesansu i baroku.

Trudno nie uznać, że droga, jaką później odbył poeta do Raju odzyskanego (Paradise Regainedy 1671), była trudna, bardzo odległa od punktu wyjścia, samotna i bardzo specyficzna. Trudno nie uznać też, że Milton był poetą nie tylko uczonym, ale wysoce utalentowanym, posiadającym bardzo bogatą wyobraźnię, wspaniałą pamięć, zarówno w sensie codziennym, jak w sensie literackim, oraz dobre „ucho" w zakresie eufonii poetyckiej. Jednak jego głównymi wadami były absolutny brak poczucia humoru i niemal całkowita obojętność na losy zwykłych śmiertelników (jeżeli nie byli to prześladowani protestanci w krajach katolickich). Stąd najtrudniej byłoby Miltona nazwać poetą-humanistą. Jednakże wyobraźnia, z jaką Milton w Raju utraconym opisuje „pierwsze nieposłuszeństwo człowieka wobec Boga", przypomina wyobraźnię Dantejską.

Od samego początku do końca twórczości poetyckiej Miltona pasjonował problem walk dobra i zła. W poemacie dramatycznym pt. Comus (1637) poeta reprezentuje pogląd opty mistyczny: dobro zwycięża zadziwiająco łatwo, w Raju utraconym doświadczenie dyktuj poecie pogląd pesymistyczny, tylko sztucznie zakamuflowany w Raju odzyskanym.

W pewnym sensie Milton był kontynuatorem i świadomym naśladowcą artyzmu Sh kespeare’a, jednakże zdumiewa fakt, w jak bardzo odmiennym kierunku rozwijała się je/ ideologia, dla której wyrażania i propagowania posługiwał się szekspirowskimi forma wyrazu (np. stosowanie wiersza białego typu blank verse). Obok wpływów Shakespeare