DSC39

W siódmym roku życia odbierano dzieci rodzicom i przechodziły one pod opiekę pajdonomosa, doświadczonego urzędnika, nadzorującego spartańską edukację. Odpowiedzialnością za wychowanie młodego pokolenia dzielił się on z całym dorosłym społeczeństwem Sparty. Siedmioletni chłopcy przechodzili przez kolejne etapy wychowania. Pierwszy, obejmujący dzieci od 7. do 12. roku życia, był przeznaczony na zabawy na powietrzu, gry, lekkie ćwiczenia gimnastyczne. Kolejny obejmował chłopców w wieku od 12. do 16. roku życia skupionych w koszarach. Na tym etapie obowiązywała surowa dyscyplina, a ćwiczenia gimnastyczne przekształcały się w zajęcia o charakterze militarnym. Obowiązywał zakaz opuszczania koszar. Od 16. do 20. roku życia Spartan obowiązywała efebia, czyli - służba wojskowa. W wieku dwudziestu lat młodzieniec kończył swoją edukację, a następnie pozostawał w wojsku, doskonaląc swoje umiejętności. W wieku trzydziestu lat Spartanin musiał się ożenić.

Spartańskie wychowanie równą wagę przywiązywało zarówno do opanowania kunsztu wojennego swoich obywateli, jak i do wyrobienia pojęć moralnych. Moralność Spartanina musiała przede wszystkim służyć umocnieniu idei państwa. Spryt, milczenie, umiejętność radzenia sobie w najbardziej ekstremalnych warunkach, zobojętnienie na ból i widok krwi - to były umiejętności i cechy obywatela oddanego państwu, gotowego do najwyższego poświęcenia. Postawę patriotyczną kształtowano poprzez przekaz dziejów państwa w hymnach i pieśniach wojskowych. Obywatelska moralność, eksponująca posłuch dla ustaw, i oddanie ojczyźnie, były umacniane przez całe życie. Prawdopodobnie Sparta stworzyła pierwszy w historii ludzkości wzorzec wychowania państwowego i objęła instytucjonalną opieką proces edukacji.

ATENY

Ateny, położone na równinie attyckiej, były innym greckim państwem, które kontynuując i rozwijając tradycję helleńską, odmiennie ułożyło swoje kontakty z sąsiadami i ludnością niewolną, dzięki czemu uniknęło poważniejszych buntów i zamieszek. Prowadząc — w porównaniu ze Spartą — pokojową politykę, Ateny umiały jednak ekonomicznie podporządkować sobie okoliczne kraje. W VI w. p.n.e. Ateny były najważniejszym centrum produkcji tkanin, ozdób, broni, a także - luksusowej ceramiki. Eksportowano ją do wszystkich krajów greckiego świata, a także poza ich terytorium, głównie na wybrzeża Morza Czarnego. W wyniku systematycznego rozwoju gospodarczego obywatele Attyki mieli świadomość zarówno swoich praw, jak i ciążących na nich obowiązków. Elita Aten starała się za wszelką cenę nie dopuścić do rozszerzenia edukacji poza swoją sferę. Mocno zakorzenione w świadomości społecznej arystokracji Aten przekonanie o wrodzonej cnocie, której nie można było nabyć inaczej, jak tylko poprzez dziedziczenie, stało na przeszkodzie upowszechnieniu edukacji. Konsekwencją tego przeświadczenia był stosunek do nauczyciela jako tego, który poza ochroną cnoty wychowanka nie miał wpływu na jego kształtowanie, a tym samym — urabianie osobowości podopiecznego. W początkach VI w. p.n.e. pojawiły się w Atenach pierwsze przepisy oświatowe i pierwsze szkoły prywatne. W myśl przepisów, żaden ojciec nie miał prawa żądać od syna pomocy na starość, jeśli we właściwym czasie nic stworzył mu warunków sprzyjających zdobyciu odpowiedniego wykształcenia. Państwo miało uiszczać opłatę za naukę chłopców, których ojcowie polegli w obronie ojczyzny. Przepisy określały także organizację nauki. Szkoła miała być otwarta od wschodu do zachodu słońca. Chłopcy uczyli się czytaniu, pisania i pływania. Każdy uczeń miał swego pedagoga, czyli niewolniku, którego zadaniem była ochrona wychowanka przed niebezpieczeństwem i niepożądanymi znajomościami.

Wychowanie Ateńczyka przebiegało w trzech etapach. Lata dzieciństwa należały do rodziny. W tym okresie rozwój dziecka przebiegał dzięki dostarczaniu mu odpowiednich zabawek, opowiadaniu bajek i śpiewowi. Około 7-8. roku życia dziecko pod opieką pedagoga udawało się do szkoły i w czasie siedmiu lat uczyło się czytać i pisać, odbierało wychowanie muzyczne i elementarne poetyckie. Nauczał gramatyk i lutnista. Naukę prowadzono z każdym uczniem oddzielnie, począwszy od alfabetu i sylabizowania. Potem dziecko przystępowało się do nauki pisania oraz najprostszych działań arytmetycznych. Około 10. roku życia gramatysta rozpoczynał z uczniem lekturę poetów, a lutnista — naukę gry na instrumencie. Dla młodego Ateńczyka najważniejszym autorem był Homer, jego pieśni najczęściej czytano, a także uczono się ich na pamięć. Młodzieniec poznawał z nich świat bogów greckich, uczył się podań z czasów bohaterskich, waleczności, szlachetności i miłości ojczyzny. Nauczyciel stosował pamięciową metodę nauczania. Rózga była jednym z najczęściej wykorzystywanych środków wychowawczych. Zdanie Menandra: „Kto nie brał kijów, nie otrzymał wychowania”, było popularne i uznawane za słuszne przez całą Grecję. Celem wychowania ateńskiego było opanowanie przez podopiecznych umiejętności inteligentnego zachowania się w dorosłym życiu, wyrobienie właściwego charakteru.

Tradycja dbałości o kondycję fizyczną nakazywała Ateńczykom przekazywać w czternastym roku życia młodego kandydata na obywatela w ręce pedo-triby, czyli nauczyciela gimnastyki. Od tej pory młody człowiek spędzał najwięcej czasu na ćwiczeniach gimnastycznych w palestrze (sala zapasów), w miejscu spotkań nie tylko uprawiających gimnastykę, ale też notabli ateńskich. Dorośli mężczyźni, podczas ćwiczeń w palestrze, wymieniali uwagi i opinie dotyczące spraw publicznych, a młodzi, przysłuchując się tym rozmowom, zdobywali wiedzę z zakresu zarządzania państwem. Kontynuacją ćwiczeń w palestrze była nauka w gimnazjonie (zakład publiczny, gdzie uprawia-

12

13