IMAG0656

70 CZęśĆ II Powsiiiwanii zabunfii orrodowyctiiyc/i

lu przypadkach do 3. roku życia wcześniak! i dzieci urodzone o czasie nie różnią się zasadniczo w rozwoju.¹⁹

2. Choroby przewlekle. Wzrosr kostny przebiega prawidłowo wtedy, gdy spełnione są inne warunki prawidłowego rozwoju. Pewna Ilość energii jest niezbędna do podtrzymania procesów życiowych, aktywności fizycznej, procesów wzrostowych. U prawidłowo rozwija-

cm Chłopcy; od urodzona do 36. miesiąca tycią

Wiek (miesiące)

Ryc 3.14: Wykres wzrostu wysokości i masy ciała u chłopców w okresie wczesnego dzieciństwa (krzywa dla dziewcząt jest w tym wieku niemal identyczna). Należy zauważyć szybki skok wzrostowy w pierwszych miesiącach żyda i zwolnienie tempo wzrostu po 6- miesiącu (dane z: National Center lor Health Sratisncs, skopiowane z: Lowery G. HGrowth and Jevelopment ul children, wyd. 8, Chicago, Mosby. 1986)

jącego się dziecka 90% energii powinno być przeznaczone na przeżycie i aktywne funkcjonowanie, a około 10% - na zapewnienie prawidłowego wzrostu.

Choroby przewlekłe zaburzają tę proporcję, ograniczając zdecydowanie ilość energii przeznaczonej na prawidłowy wzrost. Dzieci przewlekle chore plasują się na dalszych pozycjach wzrostowych w grupie rówieśników, a jeżeli choroba nadal się utrzymuje, deficyt wzrostowy powiększa się. Epizod ostrej choroby powoduje zahamowanie wzrostu na krótki okres 1 nie wywołuje długofalowych zaburzeń. Im dłuższa chorobo, cym większy negatywny skutek wzrostowy. Oczywiście im cięższy przebieg schorzenia, cym jego wpływ jest bardziej negatywny, be: względu na czas trwania. Doskonałym przykładem są dzieci i wrodzonym niedoborem niektórych hormonów. W momencie uzupełnienia niedoboru brakującego hormonu obserwuje się u nich natychmiastową poprawę masy i wysokości ciała (ryc. 3.16). Wrodzone wady serca mają podobny wpływ na wzrost, ale po wyeliminowaniu nieprawidłowości rozwojowej następuje natychmiastowa poprawa.¹ Stres psychologiczny i emocjonalny w krańcowych przypadkach działa podobnie hamująco na wzrost jak opisane jednostki chorobowe (ryc. 3.17).

3. Odżywianie. Kolejnym niezbędnym warunkiem prawidłowego rozwoju jest dostarczenie organizmowi odpowiednich składników pożywienia. Nieodpowiednie odżywianie przez dłuższy czas wywołuje podobne skutki jak choroby przewlekle. Z drugiej strony, pozytywna zmiana nawyków żywieniowych nie jest bodźcem do rozpoczęcia prawidłowego wzrostu. Właściwe odżywianie i higieniczny tryb życia są warunkami prawidłowego wzrostu, ale nie bodźcami, które go wywołują.

Interesującym fenomenem ostatnich 300-400 lat, szczególnie jednak ostatnich lat XX wieku, jest uogólniona tendencja do zwiększania się wzrostu ludzi i obniżania wieku osiągnięcia dojrzałości seksualnej. Tak więc obecnie dzieci rosną szybciej i dojrzewają wcześniej niż

Ryc. 3.15. Krzywa wzrostowa dzieci z dwóch grup ryzyko: małych wobec wieku kalendarzowego (SOA) bllśnior I bliźniąt o wodze urodiemowe) mniejszej niż 1750 g (przedwcześnie urodzonych). Na wykreśli: wartość 100 jest prawidłową oczekiwaną mata i wysokością dzieci urodzonych o ciosie. Uwagę zwraca fakt .dogonienia" prze: wcześniaki dzieci urodzonych o czasie (z: Lowery G. H.: Growth and developmenr of children. wyd. 8, Chicago, Mosby, 1986)

r"

ROZDZIAŁ 1

Ryc. 3.17. Wpływ zmian środowiska na wzrost dwojga dzieci, które miały zaburzone warunki wychowania w domu rodzinnym. a u których nie zidentyfikowano przyczyn organicznych powodujących jego a borze cue. Gdy dzieci umieszczono w specjalnej szkole niwelującej stres społeczny, oba zareagowały ponadprzeciętnym skokiem wzrostowym, aczkolwiek dziecko bardziej .upośledzone" wciąż pozostawało poniżej normy (około 4 lata poza rówieśnikami) Mechanizm, który tak znacznie upośledza wzrost poprzez stres emocjonalny, to prawdopodobnie wpływ stresu na zwrotny ośrodek wzrostu i leżący w pobliżu ośrodek głodu (z: Tanner JM, Whitehouse R. H.: Atlas of children‘s growth, London. Academic Press. 1982)

Ryc. 3.16. Krzywa wzrostu chłopców z nie zależnym niedo-borem hormonów wzrostowych. Nie było u nich możliwe żadne leczenie, aż do osiągnięcia wieku 6,2 roku. Od tego momentu regularnie podawano im hormon wzrostu (HGH). ai do wieku 19 lat,: wyjątkiem okresu pomiędzy 12,5-13 lat. Początek i koniec podawania hormonu został na wykresie oznaczony strzałkami. Puste okręgi oznaczają wzrost w stosunku do wieku kostnego. Opóźnienie wieku kostnego zaznaczone zostało za pomocą poziomych przerywanych Unu. Prze: 3,5 roku na początku leczenia i 0,8 roku w wieku od 11 do 12 lat linie są zbieżne. Zauważyć należy, że po fuąwcręctu leczenia przyrosty są bardzo duże, odpowiadające średnim w momencie, gdy dziecko ukoóczyto rok rycia (z: Tanner J. M-, Whitehouse R. H.: Adaś oł children'* growth. London, Academic Press,

1982) ich rówieśnicy kilkadziesiąt lat temu. W Stanach Zjednoczonych od 1900 roku średnia wzrostu powiększyła się o 2-3 cale, natomiast średni wiek dziewcząt, u których wystąpiła pierwsza menstruacja (co jest wiarygodnym wyznacznikiem osiągnięcia dojrzałości seksualnej), obmłyl się o rok (ryc. 3.18). Tendencja w kierunku szybszego wzrostu i wcleśnieJszego osiągania dojrzałości seksualnej utrzymuje się nadal i prawdopodobnie będzie rak też w przyszłości. Według najnowszych danych, u wielu dziewcząt oznaki dojrzałości płciowej poławiają uę dużo wcześniej nu wskazywałyby na co dotychczasowe standardy '*

Jest to bezsprzecznie związane t lepszym odżywianiem, które pozwala na szybsze wzrastanie i związane z tym dojrzewanie Ponieważ Jednak tendencje takie zauważa uę równie; w populacjach, w których nawyki żywieniowe nie są właściwe, odżywianie nie jest jedynym i głównym wytłumaczeniem tych zjawisk. Narażę me organizmu na dnalanie niektórych substancji chemicznych, mających działanie eterogenne (np. pestycydów), moae doprowadzać do wcześniejszych zmian hormonalnych. Również niedobór kilku niezbędnych składników pożywienia, nawet jelk dieta zasadnicza jest wystarczająca, może w poważnym stopniu ograniczyć wzrost. Rozwój fizyczny uwarunkowany jest wytwarzaniem pewnych protein i być może to właśnie ich niedostatek byt czynnikiem, który hamował go w przeszłości. Ogólnie prawidłowa, lecz uboga w pierwiastki śladowe, witaminy i inne ważne składniki dieta w przeszłości ograniczała potencjał wzrostowy tak, że wprowadzenie w niej nawet niewielkich zmian wpływa na powiększenie średniej wzrostu.

Dojrzewanie czynności jamy ustnej Główne czynności jamy ustnej to oddychanie, tucie oraz mowa. Przyporządkowanie aktu oddychania jamie ustnej może się wydawać niezrozumiałe, ponieważ jest co przede wszystkim zadanie jamy nosowej- jednak to właśnie oddychanie decyduje zasadniczo o ułożeniu żuchwy i języka.

Po urodzeniu pierwszą czynnością jest udrożnienie jamy ustnej dziecka. Żuchwa zostaje prtemwazcsona do dołu wraz z językiem, który w ten sposób jest odciągnięty od tylnej ściany gardła (ryc. 3.19). Pozwala co na przedostanie uę powietrza przez nos do krtani, tchawicy i w końcu do pęcherzyków płucnych. Nowo narodzone dziecko nu ;e wyłącznie oddychać przez nos i dlatego niezbędne jest udrożnienie jego jamy nosowej. Później zyskuje ono umiejętność oddychania przez usta