DSC85

W Polsce. Andrzej Frycz Modrzewski w swoim dziele „O poprawie K_/c czypospolitcj" proponował: totet trzeba pilnie opatrzyć, aby od prótnowa/i^ nie nikczemnieli ubodzy, ale katdy aby niech robił to, co mołe i ile mott [ j Trzeba abo jakikolwiek podatek składać, abo, te jakim inszym obyczajem opa. /rzyć (...) Niechaj tedy będzie na to wysadzany urząd, który by miał starunie o ubogich¹. Modrzewski ostro potępiał żebractwo, popierając ze wszech miar wykonywanie pracy. Uważał, że nie wolno dopuszczać do sytuacji, w której by żebrali zdolni do pracy, natomiast rzeczywiście biednym nakazywał zapewnić warunki życia. Podstawowym założeniem polityki społecznej było wykrycie świadomie uchylającego się od pracy i zastosowanie wobec niego przymusu. Żebracy nie mogący znaleźć jakiegokolwiek zajęcia, powinni — zdaniem Modrzewskiego - znaleźć opiekę w przytułkach, utrzymywanych przez władze miejskie i obywatelstwo².

Przełomowe znaczenie w dziejach opieki nad biednymi miał Sobór Trydencki, trwający z przerwami od 1545 do 1563 r., na którym przyjęto jednolitą linię postępowania wobec protestantów, wzmacniając autorytet i władzę papieską³. W wyniku jego obrad przeprowadzono reformę w organizacji pracy Kościoła, obligując biskupów do wzmożonej działalności w postaci wizytacji swoich diecezji. Kościół, odcinając się od protestantyzmu, utrwalał podział między nim a sobą. Uchwały soborowe nakazywały biskupom dokonywania zapisów testamentowych i doraźnych na rzecz ubogich, co znalazło swe odbicie szczegółowe w postanowieniach synodalnych. Na ubogich i na dobre cele mieli oni oddawać wszystko to, co pozostało po zaspokojeniu ich potrzeb na poziomie status decentie. Nie mogło to być jednak mniej niż 1/4 dochodów. W każdej parafii miał istnieć rejestr biednych wdów, sierot i uciśnionych a obowiązkiem biskupa była kontrola działań jego podwładnych proboszczów⁴.

Pomoc ludziom bez środków do życia i możliwości pracy była domeną działań Kościoła. Niesiona z pobudek chary taty wno-religijnych początkowo nie była zorganizowana odgórnie ani nie miała charakteru opieki społecznej. Czyniono ją z potrzeby serca, a jednocześnie ze strachu przed złamaniem kanonów religijnych. Sytuacja ubogich przez wieki średnie nie ulegała szczególnym zmianom. Dopiero postanowienia Soboru Trydenckiego zmieniły i zintensyfikowały pracę

A.rhouieństwa w zakresie chrystianizacji i większej opieki nad biednymi. C'h/c<ciiańsiwo. a wraz z nim postawa miłosierdzia i miłości bliźniego zwró-.. _uwa^Jgę społeczeństw i władców na konieczność pomocy ludziom jej oczekując Kościół dał przykład i wypracował formy opieki nad człowiekiem ubogim i potrzebującym pomocy, które zostały przejęte i udoskonalone przez świeckich w następnych epokach. Impuls, jaki reformatorzy katoliccy dali Kościołowi w kierunku akcji duszpastersko-edukacyjnej i opiekuńczej utrzymywał się prze/ szereg pokoleń i odnawiał tak w XVII, jak i w XVIII stuleciu⁶⁵.

PYTANIA KONTROLNE

1.    Jaki był stosunek społeczeństw starożytnych do ludzi oczekujących pomocy?

2.    Czym były greckie erany?

3.    Jaką politykę prowadziło cesarstwo rzymskie w stosunku do ubogich i sierot?

4.    Co oznacza pojęcie caritas Christiana?

5.    Jaką rolę pełnił średniowieczny szpital?

6.    Skąd brały się fundusze na pomoc ubogim i kto był odpowiedzialny za jej udzielanie?

7.    Jaką rolę w opiece nad biednymi spełniał Kościół?

8.    Jakie znasz formy pomocy ubogim stosowane w wiekach średnich?

9.    Wymień pierwsze instytucje opiekuńcze.

10.    Jaki był stosunek Lutra i Kalwina do udzielania wsparcia ubogim?

11.    W jaki sposób przedstawiciele Odrodzenia wypowiadali się na temat ubóstwa?

12.    Jakie zmiany w opiece nad ubogimi nastąpiły po Soborze Trydenckim?

LITERATURA ZALECANA

1.    B. Geremek: „Litość i szubienica, dzieje nędzy i miłosierdzia". Warszawa 1989.

2.    Ź. Grotowski: „Rozwój zakładów dobroczynnych w Warszawie”. Warszawa 1910.

3.    A. Hamman: „Życic codzienne pierwszych chrześcijan (95-97)”. Warszawa 1990.

4.    K. Koralewski: „Opieka społeczna”. Warszawa 1918.

5.    B. Kumor: „Historia Kościoła”. Lublin 1973.

6.    J. Pelczar: „Zarys dziejów miłosierdzia w Kościele katolickim”. Kraków 1916.

7.    Z. Podgórska-Klawe: „Szpitale warszawskie 1388-1945”. Warszawa 1975. ^{5 6}

105

1

¹ Wojewódzki: „Myśl Stanisława Staszica w zapisie na dom zarobkowy wobec historii przedmiotu i potrzeby społecznej oraz przyczynek do badań w ogólnej kwestii ubóstwa". Warszawa 1875, s. 29.

2

1 Tamże.

3

   A. Wyczański: „Historia powszechna wiek XVI”. Warszawa 1987, s. 154 i nast.

4

   J. Majka: „Kościelna działalność dobroczynna w Polsce w XIX w. i I poi. XX w.” (W:) „Księga Tysiąclecia”. Lublin 1969, s. 548-549.

5

j. Kłoczowski: „Kościół kalolicki w świecie i w Polsce. Szkice his>oryczne". Kalowice

6

1986. s. 86.