DSC 27

106

106

m

IM/ersity

r

Yl

LUDWIK FRYDE

nież Gawędy niemieckich uchodźców Goethego. W obu wymieniony^ dziełach rama narracyjna jest naturalnie, życiowo uzasadniona, harmonizuje najzupełniej z włączonymi w nią opowieściami, które zarówno prz* swą treść, jak i przez zastosowaną technikę mają istotnie charakter historii opowiadanych w towarzystwie.

Nowela nowoczesna, rozwijająca się w XIX w. w odmiennych zupełm warunkach, nie odrzuciła jednak tradycyjnej postaci narratora, snujące-go swą rzecz wobec mniej lub więcej licznego kola słuchaczy. Początkowo działo się to zapewne siłą bezwładu, forma tradycyjna wywierała nacisk, którego nie umieli przezwyciężyć pomniejsi pisarze. Z czasem jednak^ nowelistyczne ramy nie tylko nie wyrodniały w schematyzmie, ale na odwrót, nabrały nowego sensu.

W klasycznym dziele nowelistyki niemieckiej z początku w. XIX, w utworze Grilłparzera Der arme Spielmann narrator w czasie wiedeńskiego święta ludowego zwraca uwagę na dziwaczną postać rzępolącego starego grajka. Zaintrygowany tą postacią idzie za nią aż do domu, gdzie starzec opowiada mu dzieje swego życia. To opowiadanie wypełnia większą część utworu; w epilogu narrator, który spędził kilka miesięcy za granicą i po powrocie zachodzi do mieszkania staruszka, dowiaduje się o jego bohaterskiej śmierci w czasie pożaru.

Charakter ramowy Biednego grajka ma uzasadnienie konsti ukcyjne. Dzieje starego skrzypka, szare i monotonne, nie zawierają momenlów nadających się do symbolicznego rozwinięcia. Dopiero ujęcie owych dziejów jako opowiadania, jako jednolitej i zamkniętej narracji, czyni ZN utwór „układem zamkniętym¹¹, w którym całe życie biednego grajka ukazuje się nam jako jedność — przez pryzmat opowiadającego narratora, dla którego postać skrzypka i jego losy zlały się nierozerwalnie w jedno] przeżycie.

Tradycyjne ramy narracyjne odradzają się i rozwijają jako doniosły czynnik konstrukcji nowelistycznej. W ten właśnie sposób traktuje 9 w Biednym grajku Grillparzer. Podobną rolę wyznacza im wspomniany już kilkakrotnie w niniejszej pracy kodyfikator i prawodawca ncnadfl w drugiej poi. w. XIX, Paul Heyse.

W swoich Wspomnieniach z młodości¹⁷ Heyse poświęca dłuższy zagadnieniom teorii i techniki nowelistycznej, rozpatrując m. In. uienie opowiadania ramowego. Podaje on, że w swej noweli Im Gra schloss pragnął przedstawić konflikt dwóch pokoleń, reprezentowa*] symbolicznie przez postaci ojca i syna. Pragnął jednak utrzyma* w ramach krótkiego opowiadania, a tymczasem temat prowokował ukazania szerokich horyzontów kulturalno-hiatorycznych. oo by