DSC 32

PR0U1.KM NÓWKI,!

111

..Nie wiedzieli, że za dwadzieścia minut mają umrzeć i dlatego |etc.]", .nic wiedzieli, że za piętnaście minut mają umrzeć, więc |itd.]“. Ten zwrot powtarza się kilkakrotnie co do słowa, oczywista z jednym wariantem („za dwadzieścia minut", „za piętnaście minut", „za dziesięć" itd.) W noweli Wandy Melcer mamy już daleko posunięty proces, który można by nazwać (niezręcznie!) konstruktywizacją. Dominanta utworu z właściwej historii przenosi się na schemat kompozycyjny, który z podrzędnego czynnika ujednolicającego urasta do roli centralnego ośrodka.

Ostateczne konsekwencje z wprowadzenia powtórzeń do konstrukcji nowelistycznej wyciągną] Włodzimierz Perzyński w noweli Blizna. Opowiada nam w niej o pechowym młodzieńcu, który — nie miał na dłoni linii szczęścia. Po wielu nieszczęściach miał już założyć stryczek na szyję, gdy nagle zjawił się bogaty staruszek, usynowił go i — rychło umarł, zapisawszy mu naturalnie cały majątek. A stało się tak dlatego, że poprzednio bohater stłukł butelkę i skaleczył się w rękę i „blizna, która mu zrobiła się na dłoni — wypadła najzupełniej na miejscu linii szczęścia i los pomylił się widocznie. Los często się tak myli". W Bliźnie absurdalna — i jako absurd potraktowana przez autora historia zyskuje sens (czysto artystyczny, formalny) dzięki niezwykłej konstrukcji, wyzyskującej techniczny chwyt „powtórzenia". Na początku mamy wzmiankę, że bohater nie posiada linii szczęścia — koniec koresponduje z początkiem i ze środkowym epizodem (skaleczenie w rękę). W ten sposób Perzyński przezwyciężył „historię", „osnowę", „treść" na rzecz czystej, artystycznej konstrukcji, konstrukcji powtórzeniowej.

Odrębnie niż powtórzenie potraktujemy drugą metodę nowelistycznego ujęcia, gradację. Jest to właściwie powtórzenie z wariantem, o tyk* jednak ważne, że obejmuje (w naszym rozumieniu) elementy wyżej zorganizowane, a więc nie słowa czy zdania, lecz rozwinięte momenty, sceny etc. Znaczenie, jakie może mieć gradacja w budowie noweli, uwidacznia doskonale krótkie opowiadanie Kraszewskiego Profesor Milczek. Utwór tc-n wprost zadziwia niezwykle pomysłowym i zręcznym ujęciem tematu, które nadaje mu w pełni charakter „układu zamkniętego", „organizmu". Bohater noweli pragnie napisać dzieło historyczne, poświęca temu całe życie, ale materiał, który ma do opanowania, coraz bardziej rozrasta się. rozszerza, zmusza do coraz dalszych prac przygotowawczych. tak że w rezultacie kończy się na niczym. W ujęciu Kraszewskiego historia ta

Ilsklada się z szeregu krótkich rozmów narratora z Milczldem, rozgry-Iwijących się w różnych czasach. W rozmowach tych Milczek coraz gorę-Icej obiecuje rychle zakończenie dzieła i jednocześnie wskazuje na coraz to nowe trudności, nowe materiały do opanowania. W tym mtojacu rek zostaje wyzyskana możliwość symbolicznej interpretacji tematu (tragła