DSC 69

społeczeństwa, a zarazem gorliwych chrześcijan, nie tylko wykazywało najżywsze zainteresowanie tego rodzaju życiem, ale niejednokrotnie podejmowało je, na stałe czy też na pewien przeciąg czasu. Odnosi się to zwłaszcza do Ojców Kościoła. Najprzedniejsi spośród tych pisarzy, którym chrześcijaństwo zachodnie i wschodnie przyznało później tytuły Ojców, zaliczają się do dwóch — trzech generacji drugiej połowy IV i początków V wieku. W ich mocnych indywidualnościach zarysowała się wyraziście równowaga wysokiej, jeszcze nie dotkniętej rozkładem, kultury klasycznego, racjonalistycznego antyku z dojrzałą już, w wyniku świadomej działalności intelektualnej od kilku pokoleń, inspiracją chrześcijańską.

Praktykowanie życia mniszego przez prawie wszystkich Ojców, fascynacja tym życiem, jakiej dawali wyraz w swych pismach, miały olbrzymie znaczenie dla rozwoju monastycyzmu. W pismach i praktyce życia Hieronima, Augustyna. Ojców kapadockich i innych znajdujemy afirmację podstawowych wartości monastycyzmu, z drugiej jednak strony, kładą oni nacisk na wartości kulturalne, studium, pracę, i ostro przeciwstawiają indywidualistycznej drodze ascetycznej anachoretów ideał wspólnoty braterskiej, nie wyizolowanej z Kościoła i społeczności ludzkiej. Ruch monastyczny znajduje w ich pismach podbudowę teoretyczną, teologiczną, nawiązującą przede wszystkim do Pisma św. Zaznaczają się oczywiście poważne różnice w ujmowaniu problematyki życia mniszego przez poszczególnych Ojców, wydaje się jednak, że istnieją podstawy do przeciwstawienia w pewnym sensie zarysowującego się w ich wypowiedziach programu i tego, co reprezentował monastycyzm ludowy.

Ojcowie wschodni jeszcze w IV stuleciu odegrać tu mieli szczególnie doniosłą rolę. Mamy na myśli grupę Ojców pochodzących z Kapadocji w Azji Mniejszej, przede wszystkim Bazylego z Cezarei (329—379), ale także jego brata, Grzegorza z Nyssy (335—394), oraz bliskiego przyjaciela, Grzegorza z Nazjąnzu (330—390); w pismach obu Grzegorzów, tak blisko związanych z Bazylim, znajdujemy ważne uzupełnienia do sformułowanego przez niego programu życia mniszego. Bazyli pochodził z arystokratycznej rodziny kapadockiej gorliwych od III wieku chrześcijan. M:mo świetnego wykształcenia, otrzymanego

w Konstantynopolu, Nikomedii, Antiochii \ Atenach, nie nęciła go kariera publiczna. Zarówno jego, jak i Grzegorza z Nazjanzu pociągało życie mnisze i związane z mm igadnienia. Starsza siostra Bazylego i Grzegorza z Nyssy, Makryna, wcześniej od braci została mniszką. Bazyli, zanim powziął decyzję, wyruszył w roku 357 w podróż, podczas której zwiedzał systematycznie ośrodki życia mniszego w Egipcie, Palestynie, Syrii i Mezopotamii. Po powrocie do Kapadocji rozdał majątek i rozpoczął w ro-_ d/innej miejscowości Annesoi . życie mnisze, w którym przez pewien czas brali również udział obaj Grzegorze.

Po kilku latach biskup sąsiedniej Cezarei Kapadockiej powołał go na swego doradcę, a w 370 r., po śmierci tegoż biskupa, Bazyli został obrany jego następcą. W Cezarei Bazyli zorganizował również klasztor, który mimo licznych obowiązków codziennie odwiedzał. Zmarł w 379 r., pozostawiając wyjątkowo bogatą spuściznę piśmienniczą, która zapewniła mu następnie sławę jednego z największych Ojców Kościoła.

Swe poglądy na życie mnisze ujął Bazyli przede wszystkim w tekstach zwanymi Regułami, chociaż nie były to w ścisłym tego słowa znaczeniu reguły, a więc teksty ustawodawcze normujące w sposób systematyczny życie grupy ludzi. Na tak zwaną Regułę większą (Regulae fusius tractatae) składa się 35 rozdziałów, ujętych w formę pytań i odpowiedzi dotyczących ogólnych zasad ascezy mniszej. Natomiast Reguła mniejsza (Regulae breińus tractatae) zawiera 315 odpowiedzi Bazylego na szczegółowe kwestie związane z prowadzeniem życia mniszego. Wydaje się, że nie chodzi tu o zbiór sztucznie skonstruowany, ale

0    problemy powstające rzeczywiście w życiu grup, z którymi Bazyli miał kontakt.

Myśl przewodnią Reguł stanowi przekonanie, że istotą doskonałości mniszej i w ogólności chrześcijańskiej jest życie Ewangelią i szerzej — Pismem św. Znajduje tu między innymi odzwierciedlenie osobista kultura biblijna Bazylego, który już w dzieciństwie nauczył się czytać teksty biblijne. Zgodnie z duchem ewangelicznym Reguły kładą silny nacisk nie tyle na zewnętrzną obserwancję

1    praktyki, tak bardzo rzucające się w oczy w wielu formach anachoretyzmu, ile na wewmętrzną postawę mnicha, wewnętrzne posłuszeństwo i ubóstw’o, zrozumienie celu

5

65