DSC�04 (2)

aby ten sens był otoczony szumem (jak mówi się w cybernetyce), który czyni go mniej ostrym. Tak więc zdjęcie, którego sens (nie mówię: oddziaływanie) jest zbyt przejmujący, zostaje szybko odmienione; nie nadaje mu się znaczenia politycznego, lecz estetyczne. Fotografia Maski jest w rzeczywistości dostatecznie krytyczna, aby móc niepokoić (w 1934 roku hitlerowcy ocenzurowali Sandera, gdyż jego „twarze współczesne” nie odpowiadały nazistowskiemu archetypowi rasy).

Ale z drugiej strony taka Fotografia Maski jest zbyt dyskretna (lub zbyt „dystyngowana”), aby móc rzeczywiście stanowić skuteczną krytykę społeczną, a przynajmniej z punktu wymagań walki. Jakaż nauka zaangażowana uznałaby znaczenie fizjonomiki? A zdolność do chwytania sensu politycznego lub moralnego jakiejś twarzy, czy nie jest sama w sobie klasowym zboczeniem? Może to jednak za mocno powiedziane. Notariusz Sandera nasycony jest swoją ważnością i sztywnością, jego Komornik jest pewny siebie i brutalny — ale nigdy notariusz czy komornik nie potrafiliby