DSC�51

ijp*-

Religia jako system kulturowy

113

jczne retną enny ;rdza i es->raw-iędzy raża-)iera-

ly na i tak, iczny

MOŚĆ.

iedza roisty :u, co nuje-^r cud. nam dzaju iczyć ocja-

: poją, to ją się kie-<nym daw-: wywiej, yania izmy

Dgar-kon-«pcji ją *»*

system symboli...

Na pojęciu symbolu spoczywa tutaj tak potężny ciężar gatunkowy, że naszym pierwszym krokiem musi być w miarę precyzyjne określenie tego, co będziemy pod tym pojęciem rozumieć. Nie jest to bynajmniej zadanie łatwe, bowiem, podobnie jak w wypadku pojęcia kultury, także i pojęcie symbolu bywa używane w odniesieniu do wielu różnych rzeczy, i często może oznaczać kilka z nich jednocześnie.

Niektórzy nazywają symbolem wszystko to, co dla kogoś oznacza coś innego: czarne chmury są więc symbolicznym zwiastunem nadchodzącego deszczu. Inni, mówiąc o symbolu, mają na myśli jedynie różnego rodzaju wyraźne, skonwencjonalizowane znaki, i tak, przykładowo: czerwona flaga jest symbolem niebezpieczeństwa, a biała — kapitulacji. Dla jeszcze innych pojęcie symbolu ogranicza się do czegoś, co w zawoalo-wany i figuratywny sposób wyraża coś, czego nie można wypowiedzieć w sposób bezpośredni i dosłowny, tak że — w tym rozumieniu — z symbolami mamy do czynienia w poezji, ale już nie w nauce, sformułowanie „logika symboliczna” byłoby zaś traktowane jako mylące nadużycie. Są też jednak i tacy, którzy posługują się pojęciem symbolu dla oznaczania wszelkich przedmiotów, aktów, zdarzeń, cech bądź relacji, które stają się nośnikiem jakiejś koncepcji — to owa koncepcja jest znaczeniem symbolu — i takim właśnie ujęciem będę się tutaj posługiwał⁶. Cyfra 6, napisana, wyobrażona, ułożona jako rząd kamieni czy nawet wykropkowana na perforowanej taśmie zawierającej komputerowy program, jest symbolem. Ale tak samo też symbolem jest krzyż - ten, o którym się mówi, który się przedstawia, kreśli trwożliwie w powietrzu, czy ten wiszący na szyi i pieszczotliwie dotykany; symbolem jest też płachta zamalowanego płótna znana jako Guemica, kawałek pomalowanego kamienia nazywany czurin-gą, słowo „rzeczywistość”, a nawet angielski morfem -ing. Wszystko to są symbole lub przynajmniej elementy symboliczne, są to bowiem namacalne przedstawienia pojęć, abstrakcje wypreparowane z doświadczenia i utrwalone w dostrzegalnych, widocznych formach, konkretne ucieleśnienia idei, postaw, sądów, tęsknot czy wierzeń. Podjęcie badań nad działalnością kulturową — działalnością, której wyraźną treścią jest właśnie symbolika - nie oznacza więc porzucenia analizy społecznej na rzecz platońskiej jaskini cieni, wkroczenia w mentalistyczny świat introspektywnej psychologii czy, jeszcze gorzej, spekulatywnej filozofii i błądzenia tam już po wsze czasy w mgle Poznania, Afektów, Woli, i innych ulotnych istności. Akty kulturowe — konstruowanie, pojmowanie i użytkowanie form symbolicznych - są zdarzeniami o charakterze społecznym tak, jak każde inne; mają charakter równie publiczny, jak małżeństwo i są równie obserwowalne, jak uprawa roli.

Nie są jednak z nimi dokładnie tożsame, czy też, mówiąc precyzyjniej, symboliczny wymiar zdarzeń społecznych można, podobnie jak ich