DSC�53

Religia jako system kulturowy

115

i owych .frazując ak pew-3 wy do~

> nie do' Ii budo- -fctonicżj . kfowana 1 są ' ego sto- X lot ludz-.ego, jak ^r k bardzo bą wza-‘ pdarstw;

■ międży .

/ każde- ■ jle pozo-

symbolii , że sta^ ^ mam na leżą one cywnym Hą, prze -: rei. Mó-bnie jak .• -■ o który ■wnętrz-any pro-■złożoną tj ■tak też , apocząt- ' h kształt / aj infor- 'A Halnie, to ' aciąganą Związek Iową bo Knowania

m tkające ko dlate- j unowane jl

wewnętrznymi źródłami informacji, źródła zewnętrzne stają się tak ważne. Bóbr potrzebuje do zbudowania tamy jedynie odpowiedniego miejsca i materiałów — jego postępowaniu bieg nadaje fizjologia. Człowiek jednak, któremu geny nie podszeptują niczego na temat metod budowlanych, musi mieć jeszcze jakieś wyobrażenie o tym, czym jest budowanie tam, wyobrażenie, które może zdobyć, jedynie sięgając do pewnych źródeł symbolicznych — projektów, podręczników, czy opowieści kogoś, kto już wie, jak się buduje tamy — czyli poprzez manipulowanie elementarni graficznymi i językowymi w taki sposób, by stworzyć sobie jakieś wyobrażenie o tym, czym są tamy i jak się je buduje.

Argument ten wyraża się czasem, mówiąc, że wzorce kulturowe są modelami, że stanowią zestawy symboli, których wzajemne relacje modelują relacje pomiędzy jednostkami, procesami czy jakimikolwiek innymi elementami fizycznych, organicznych, społecznych lub psychologicznych systemów, naśladując je, będąc względem nich paralelnymi bądź też je stymulując⁹. Pojęcie modelu ma jednak dwa znaczenia — rozumiemy je jako model „czegoś”¹⁰ bądź też jako model „dla”¹¹ — i choć rozróżnienie to wyodrębnia jedynie dwa różne aspekty tego samego, podstawowego pojęcia, warto, dla dobra analizy, mimo wszystko się go trzymać. W pierwszym znaczeniu podkreśla się manipulowanie strukturami symbolicznymi w taki sposób, by stały się one, mniej lub bardziej ściśle, paralelne względem ustanowionego już wcześniej systemu nie-symbolicznego, tak jak ma to miejsce, gdy starając się pojąć sposób funkcjonowania tamy, tworzymy teorię hydrauliki lub rysujemy wykresy. Teoria lub wykres modeluje relacje fizyczne w taki sposób, by — poprzez wyrażenie ich struktury w formie synoptycznej — uczynić je zrozumiałymi; jest to więc model czegoś (rzeczywistości). W drugim znaczeniu z kolei podkreśla się manipulowanie systemami niesymbolicznymi w oparciu o relacje wyrażane poprzez systemy symboliczne, tak jak się to dzieje, gdy konstruujemy tamę według specyfikacji zawartych w teorii hydrauliki lub wniosków wyciąganych z wykresów. W tym wypadku teoria jest modelem, wedle którego organizujemy relacje fizyczne: jest to model dla (rzeczywistości). Dokładnie tak samo wygląda to w wypadku systemów psychologicznych i społecznych oraz modeli kulturowych, których normalnie nie nazwalibyśmy teoriami, lecz raczej doktrynami, melodiami czy rytami. W odróżnieniu od genów i innych niesymbolicz-nych źródeł informacji, będących jedynie modelami dla, a nie modelami czegoś, wzorce kulturowe ze swej natury pełnią rolę podwójną: nadają znaczenie — czyli obiektywną formę pojęciową — rzeczywistości społecznej i psychologicznej, zarówno przystosowując się do niej, jak i przystosowując ją do siebie.

Tym, co wyróżnia prawdziwe symbole na tle pozostałych rodzajów form znaczących, jest właśnie owa dwoistość. Jak sugeruje przytoczony powyżej przykład genów, modele dla można spotkać wszędzie w naturze;