DSC�32

niebios, bóg „z oczyma na czole”, czyli bóg nieba świetlista w przeciwieństwie do boga „bez oczu”, czyli boga nieba ciemno° go. W pełniejszej formie ideę pradawnego bóstwa niebiańskiego reprezentuje Amon, który ma jako oczy słońce i księżyc, j_ak₀ oddech — wiatr dobywający się z jego nozdrzy, a, być może i grzmot jako głos (patrz rozdz. II, 4).

Innym symbolem wszystkowidzenia boskiego jest mnogość oczu (często połączona z mnogością uszu jako symbolem cechy uzupełniającej — wszystkosłyszenia); jest to pierwotny atrybut boga słońca, gdyż właśnie promienie słoneczne są jego oczyma.

Oba symbole myślowo wiążą się z sobą, nic więc dziwnego, że dwoje oczu astralnych, pierwotnie przynależnych do boga nieba, Horusa, przepisywano bogu słońca Ra, a nieprzeliczone oczy boga słońca — bogu nieba. Z biegiem czasu zarówno symbol dwojga oczu astralnych, jak symbol wielu oczu słonecznych przechodziły na rozmaite postacie bogów, które w ciągu tysiącletnich dziejów religii egipskiej, w powiązaniu z dziejami politycznymi, osiągały godność bóstwa najwyższego — jak Atum, Ptah, Amon, Ozyrys itd., następujący kolejno po sobie aż do ostatniego okresu egipskiego pogaństwa. Mnogość oczu przypisują także Ozyrysowi Diodor i Plutarch (patrz wyżej). Jeszcze i u Euzebiusza, a właściwie w jego źródłach egipskich, dwoje oczu astralnych stanowi prerogatywę Istoty Najwyższej (xó ;ipu>Tov dei6tatov)_f przedstawianej jako Kneph-Agathos-Daimon w postaci węża z głową sokoła²¹². Sformułowanie koncepcji, według której, kiedy Istota Najwyższa („Kneph”) otwiera oczy, świat cały ogarnia jasność, a kiedy je zamyka — świat pogrąża się w mroku, znajdujemy zarówno w rytuale ku czci Amona, zachowanym w jednym z papirusów hieratycznych²¹³, juk i w inskrypcjach ku czci Słońca, znajdujących się na tylnej powierzchni „steli Metternicha” ^2I4.

Z ideą boga nieba, mającego słońce za oko, spotkaliśmy 8K już w Afryce północno-wschodniej u Kuszytów wyżynnych i nizinnych (szczepy Hadija i Galla), a także u niektórych szczepów Niloto-ChamitÓw, jak u Nandi i Masajów (rozdz. i* 5). Idea boga słońca o wielu oczach-promieniach blisko przypomina boga Waqa „o trzydziestu promieniach’* — bóstwo szczepu Galla, i boga Asisu „o dziewięciu” lub „o stu promieniach" —