etno24

I I A / Laburiktoria zmynl6ł»

znajomości świata wewnętrznego. Wiele zagadek anatomic/.iiydi po- ‘ zostawało w XVII wieku nierozwii|zanyeh. Gnoseologiczna wyprawa w rejony „człowieka wewnętrznego” duleka jeszcze była od ostateczny o li podsumowań, od sporządzenia dnibiazgowej i wyczeqłująrej relacji. Miał rację autor /Va tu rai es qua**stiones'²°+ Seneka Retor, twierdząc. że ..niewiele wart byłby świat, gdyby poszczególnym światom, to jest poszczególnym stuleciom, nie pozostawało zawsze coś nowego ; do odkrycia i gdyby nie fakt. że wiele tajemnic przyrody, będących 1 dziś kwestiami filozoficznymi, w przyszłości stanie się oczywistościami dla plebsu***¹.

Dzielnych prekursorów, odważnych badaczy cuchnących i brudnych trzewi wiedza anatomiczna miała już w epoce przedchrześcijańskiej. „Hipokrates z Kos, wyrocznia Grecji, zaczął odcyfrowywać wyrocznię delficką jako poznanie siebie samego, a zatem jako zachętę do zaglą- < dania do wnętrza ciał. Aleksander Wielki    * nie mniejszym zapa- j

łem towarzyszył Arystotelesowi, kiedy ten brał do ręki narzędzia do sekcji, by odkryć we wnętrzu trzewi rejony, gdzie zamieszkuje życie i gdzie nie dotarła jeszcze nasza wiedza. Władcy Egiptu własnoręcznie badali to ożywione królestwo i nie uważali za niegodne królewskich rąk pobrudzić je nieczystościami, jeśli tylko miało to poszerzyć wiedzę umysłu ludzkiego. Marek Antoniusz z większym zainteresowaniem badał to, co ukryte we wnętrzu człowieka, niż to, co znajduje się na powierzchni ziemi, a trupy rozcięte przez Galena oglądali wielokrotnie rzymscy konsule”²².

W Discorsi cLel corpo uznano Giovanniego Ciampoliego (uczonego kanonika, członka Accademia dei Lincei, przyjaciela Galileusza, absolwenta medycyny w Padwie, sekretarza od órewe²³ dwóch rzymskich papieży) ręce rozcinające trzewia, nóż zdejmujący skórę, aby światło eksperymentalnego poznania mogło dotrzeć do owych ciemnych „rejonów. gdzie zamieszkuje życie”, lam, gdzie abstrakcyjna „wiedza” nie zdołała przeniknąć, znajdują swego piewcę równie górnolotnego* co zafascynowanego.

Ci, co „badali ręcznie to ożywione królestwo”, władcy-chirurdzy i chirurdzy-władcy, byli prawdziwymi pionierami nauki o człowieku, prekursorami owego długotrwałego zainteresowania anatomią, które w XVI i XVII wieku — po niekończącej się stagnacji średniowiecza-

przeistoczyło się w pragnienie poznania fizycznych tajemnic życia, trybów cielesnej machiny, przemieniło w upojenie, jakie daje możliwość rozmontowania części i mechanizmów.

„Po tak wielu planszach Arystotelesa i Galena, po tylu trudach nowożytnych obserwatorów pozostaje wciąż jeszcze tak wiele do odkrycia w ludzkim ciele, które będąc jakże małym światem, jawi się jako świat wielki. Najpierw żeglarze znaleźli połączenie między Morzem Erytrej-skim a Oceanem Atlantyckim, którego istnienie negował Arystoteles. Najpierw holenderscy śmiałkowie otworzyli na lodowatych morzach szlaki dla handlu Japonii z Północą, zanim anatomiści zgodzili się co do wniosku, że nerwy wzrokowe łączą czwartą zatokę mózgu z okiem.

I jeśli florencki żeglarz mógł zapewnić nieśmiertelność własnemu nazwisku w Ameryce, nieznanej starożytnym, to pewien lekarz z Mo-deny zyskał sławę wśród ludzi jako odkrywca mięśnia Fallopia, dotąd nieznanego”²*.

Ciało ludzkie jawi się jako nowy świat, który należy dopiero przemierzyć, i lekarz wykonujący sekcję staje się podróżnikiem, który wędrując po nieznanych lądach, grzebiąc i prowadząc obserwacje w wewnętrznych wodach człowieka, wyrusza na niebezpieczne wyprawy. „Wiedza anatomistów, nie wiem, czy okrutnie litościwa, czy ciekawsko bezlitosna —I zauważał Giacomo Lubrano w Fuoco della dii i f u ta — studiując mapy życia w trzewiach pokrojonych trupów, konkurując ze sztuką nawigacji, pyszni się, że odkryła za pomocą swoich ostrzy niczym igieł kompasu nowy świat w mikrokosmosie człowieka”. Łatwiej było znajdować nowe szlaki, nieoczekiwane połączenia między morzami i oceanami, dobić do nieznanych wybrzeży niż wyodrębnić mały niezauważalny mięsień, nigdy dotąd niezbadany ani nieskłasyfikowany. Gabriele Faliopio mógł się stać w ten sposób konkwistadorem minimalnych przestrzeni, szczęśliwym odkrywcą w gąszczu mięśni. Jego nowa część składowa organizmu, dodająca kolejny segment do mapy ukrytego człowieka, może okazać się o wiele więcej warta od rozległych lądów, może wytyczyć nowe szlaki wewnątrz „mikrokosmosu”, gdzie pozostało jeszcze tyle do odkrycia.

Sztuka, a szczególnie rzeźba, nie może rywalizować z cudami ciała ludzkiego, ani wewnętrznymi, ani zewnętrznymi. „Cóż mają wspólnego rzeźbione podobizny z naturalnymi oryginałami?” - zastanawiał