File0013 (4)

jeszcze obowiązku być patryotycznym, ale wy ten obowiązek macie pod ciężką odpowiedzialnością: a oto patryotyzm żąda, żebyście wyszli wielką ławą na powitanie ruchu ludowego.

Idą rzesze wieśniacze zwartym szeregiem i żądają czci i chleba. Chleb same sobie zdobyć muszą, my im tylko radą dopomóc możemy. Ale od nas zupełnie zależy, dać im cześć, przyjąć ich do narodu bez ograniczeń jakiejś »młodszej braci*, »niepełnoletnich pupilów* itp.; przyjąć ich tak, jak są, nie za niższych narodowo, lecz za narodowo równych i tyle w narodzie wartych, co my sami. Ho wszelka wartość jest względną, a w ich ręku spoczywa oznaczanie wszelkich wartości na przyszłość.

Niejednemu z czytelników wyda się może nierozumnem uważanie wieśniaka za równegp w obec całości narodu komukolwiek innemu. Perspektywa dziejowa ma też swoje wymagania; zatracają się w niej jakoś różnice wielkości i trudno dziś rozróżnić, kto był w swoim czasie »wyższym« czy »więk-szym* pod Wieliżem i Wielkiemi Łukami, czy szlachcic pancerny, czy chłop z piechoty łanowej. Współcześni nie mieli zapewne wątpliwości, że szlachecki towarzysz jest czemś bez porównania »wyższem*; ale potomni nie mogą się odżałować, że piechota łanowa nie rozwinęła się do zupełnej równości. Ta równość w obec wojska obydwóch gatunków broni wyszła na dobre tym, którzy ją uznali. Dzisiaj trzeba uznać równość chłopa wobec narodu.

Niejednemu wyda się to pożądanem, ale niewykonalnem, niemożebnem. Jakto? Potomek długiego rzędu cywilizowanych przodków ma się poczuć w obec narodu tylko równym z człowiekiem, który ledwie wychodzi z barbarzyństwa? Mości Panie ! Bez wątpienia większą barbaryą była Litwa, kiedy ją twoi przodkowie przyjmowali do równości i wspólności herbu; a ty dziś dumny jesteś z tego ich czynu. Polityka ma też swoją perspektywę.

Zacząłem od wyrażenia radości z powodu wzmożenia sił narodowych polityką; skoro na politykę już się umiemy zdobyć, widocznie drzewo narodowego życia nietylko kwitnie, ale leź owocuje. Owocowanie to odbywa się w warunkach jak najniepomyślniejszych, wymaga strasznego wysiłku soków żywotnych; rzecz to prosta. Tem więcej zależy, w dziesięcioro zależy, na wzmacnianiu korzeni. Nauka i literatura nasza, a cóż dopiero polityka, spoczywała na glinianych nóżkach, póki ruch narodowy nie sięgnął do ludu; kwitnęło drzewo, ale zawsze było w niebezpieczeństwie wywrotu. Co za rozkosz widzieć, że nadeszła chwila sposobna, żeby je od tego zabezpieczyć! Lud polski przestaje być bezmyślną masą, nie troszczącą się nawet o to, co się dzieje »u góry«; poczyna się interesować sprawami krajowemi, rusza się, myśli i chce się posunąć na wyższy szczebel, chce mieć udział we wszystkiem. Do niedawna rodzinna wioska była dla wieśniaka wszystkiem, celem i środkiem, zapełniała mu najzupełniej całe życie; obecnie (nareszcie!) wieś stała mu się za ciasną, żeby mu zastąpić Ojczyznę. Teraz można pełnemi żaglami rozpocząć działanie. Ruch ludowy, pokierowany należycie, może nam w dwójnasób pomnożyć’ siły narodowe. Trzeba nam zebrać teraz w jeden łańcuch wszystkie ogniwa, skoro już wszystkie mamy. Ruch ludowy jest zjawiskiem co do wartości zupełnie równorzędnym owemu ruchowi politycznemu, który się poczynał w Galićyi w r. 1866 i również doniosłe a dobroczynne może mieć skutki. Gdyby tak można mieć równocześnie dzielne Koło Dolskie w Wiedniu i dzielny ruch ludowy polski w domu! Równoczesność i równorzędność tu i tam, wspólny cel, choć różne środki, świadomość wspólnictwa, rozszerzyłyby nam w czasie (stosunkowo) niedługim horyzont i dodałyby do naszej dyspo-zycyi cały szereg nowych środków; byłyby też niewątpliwie zwiastunem lepszych czasów dla wszystkich, dla pana, panka i chłopa.

A przedewszystkiem byłoby to niepospolitem wzmożeniem imienia polskiego na wewnątrz i zewnątrz.

Takie są motywa, które mię skłaniają oświadczyć jasno i otwarcie: Ruch ludowy w Galicyi jest objawem bardzo pożądanym i zasadniczo chwalebnym. Rozchodzi się teraz o to, żeby go nie spaczyć i nie przepłoszyć niezręcznością na manowce. O tem w dalszym ciągu.