hlp miłość9

138 Rozdział ósmy

czaj u bezwstydnej jawności nocy poślubnej; jeszcze nawet nasze XVII stulecie zna ten obyczaj w pełnym jego rozkwicie. Zerwała z nim dopiero nowoczesna wrażliwość indywidualna, która pragnie ukryć w spokoju i ciemności to, co należy wyłącznie do dwojga.

Jeżeli ma się w pamięci, że jeszcze w roku 1641, podczas wesela młodego księcia Orańskiego i Marii Angielskiej, nie brakło brutalnych żartów (practical jokes), mających na celu uniemożliwić oblubieńcowi, jeszcze chłopcu, spełnienie obowiązków małżeńskich — to nie będzie nas dziwić zuchwiałe rozpasanie, z jakim obchodzono wesela książęce i szlacheckie około roku 1400. Świetne tego przykłady mamy w obscenicznych szyderstwach, którymi Froissart zdobi opis wesela Karola VI z Izabelą Bawarską, lub w pieśni weselnej, poświęconej przez Deschamps Antoniemu z Burgundii.⁵ Cent nouvelles nouvelles opowiadają, nie znajdując w tym nic niezwykłego, o parze nowożeńców, która wstąpiła w związki małżeńskie w czasie jutrzni i po skromnym śniadaniu poszła natychmiast do łóżka." Wszystkie dowcipy, 'odnoszące się do wesela lub w ogóle do życia erotycznego, uważano za zupełnie stosowne również w towarzystwie dam. Cent nouuelles nouvelles prezentują się, może z odrobiną ironii, jako „chwalebne i budujące dzieło”, jako opowiadania „wielce rozweselające w każdym diobrym. towarzystwie”.⁷ Poważny poeta „noble homme Jean Róg ni er” pisze rozwiązłą balladę na polecenie Madame de Bourgogne i wszystkich, dn:m i panien jej dworu.⁸

Jest oczywiste, że wszystkie te sprawy nie były odczuwane jako obraza jakiegoś wyniosłego i zastygłego ideału czci i godności. Tkwi tu sprzeczność, której nie da się wyjaśnić twierdząc, że wszelkie szlachetne konwencje i wysoki stopień pruderii, ujawniane przez Średniowiecze w innych dziedzinach życia, były zwykłą obłudą. Podobnie też bezwstyd nie był ;i.-ituriuilicznym rozkiełzaniem popędów. Jeszcze większym błędem byłoby dopatrywanie się w epitalamicznych obscenach oznak dekadencji, wypływającej z arystokratycznego przerafinowiania — jak stało się to i/oczywiście na terenie Holandii w wieku XVII.⁹ Dwuznaczniki, sprośna gra iłów, rozwiąźli' szyderstwo są w stylu epitalamicznym na swoim miejscu; mają tam one prastary charakter. Stają się zrozumiałe, jeśli rozpal m|c ale Je na ich podłożu etnologicznym, jako wyblakłe, zdegradowani ilu i /cdii fonm. towarzyskich pozostałości failicznego symbolizmu kulimy piei wolnej. A zatem — jako odwartościowane misterium. To, co w c/ic.acb, gdy granica między zabawą i powagą nie była jeszcze prze-pi o\\ .iil. ona pi/cz kulturę, wiązało świętość rytuału z rozpasaną radością

veta, to .anio w :;|xdeC7Joństwie chrześcijańskim mogło już tylko pełnić iu|i. pikantnego szyderstwa i 'podniecającego żartu. Wyobrażenia seksualni . . tlą silą żywotną utwierdzały się w obyczajach weselnych, tworząc osliy li i u 11 rn • :l •/ pobożnością i wytwornym konwenamsem.

i

Ęy.j

Cały (genre komiczno-erotyczny — opowiadanie, facecję, piosenkę — można, jeśKrsię chce, traktować jako dziki pęd wyrastający z pnia epi-talamium. Jednak związek z tym pierwotnym źródłem dawno się już zatracił: genre erotyczny rozwinął się w samodzielny gatunek literacki, a oddziaływanie komiczne stało się jego samoistnym celem. Jedynie typ komizmu pozostał tu taki sam, jak był w epitalamium. Polegał on na ogół na symbolicznej aluzji do spraw płciowych albo też na obleczeniu miłości cielesnej w pojęcia związane z wykonywaniem jakiegoś rzemiosła. Prawie każde rękodzieło, prawie każda czynność użycza swego zasobu pojęć metaforze erotycznej, równie dobrze wtedy, jak i dzisiaj. Jest jasne jak na dłoni, że w wieku XIV i XV materiału dostarczały tu przede wszystkim polowanie, muzyka i turnieje.¹⁰ Również traktowanie historii miłosnych w formie procesów prawnych, jak Arrestz d’amourⁿ, uznać należy za jedną z obiegowych kategorii takich trawestacji. Była też jeszcze inna dziedzina, szczególnie chętnie wykorzystywana jako kostium dla tematyki erotycznej, a mianowicie życie kościelne. W Średniowieczu z niezwykłą swobodą używano wyrażeń liturgicznych do oznaczania spraw seksualnych.¹² W Cent nouvelles nouvelles powtarza się tylko bez przerwy dwuznaczne użycie słów bćnir lub conjesser albo też grę słów saints i seins. Jednakże przy ujęciu bardziej wyrafinowanym alegoria kości elno-ero-tyczna rozwija się w odrębną formę literacką. Wokół subtelnego Karola z Orleanu powstaje 'krąg poetycki, który ubiera opłakiwaną miłość w formy klasztornej ascezy, liturgii i męczeństwa. Nawiązując do niedawno przeprowadzonej reformy zakonu franciszkańskiego, poeci ci przybierają nazwę Les amoureux de l’observance. Jest to równocześnie ironiczne pendant do surowej powagi dolce stil nuovo. Tendencja profanująca zostaje tu w pewnej mierze odpokutowana przez szczerość odczuwania „miłosnego” (amoureux).

Ce sont ici les dix commandemens,

Vray Dieu d’amours...¹

W ten sposób pozbawia się świętości Dziesięcioro Przykazań. Albo nawet profanuje się przysięgę na Ewangelię:

Lors m’appella, et me fist les mains mettre Sur ung livre, en me faisant promettre Que feroye loyaument mon devoir Des points d’amour... ^{2 ia}

1

Oto dziesięcioro przykazań Prawdziwego Boga miłości...

2

Wtedy mnie wezwał, kazał mi kłaść ręce Na swojej księdze i przysięgę złożyć,