File0043

80

razie bada pewną tylko wieś i nie liczy się z niczem, czego bezpośrednio w lej wsi nie dostrzeże; wyrzeka się też dedu-kcyi, wszelkich a wszelkich hypotez nauki, zachowując z niej tylko metodę.

Nakształt monografij folklorystycznych potrzebne nam są polityczne monografie wsi. Jedna taka monografia bardziejby nas pouczyła od kilkorocznych dysput. Trzeba zebrać skrzętnie wszystko, cokolwiek wpadnie w oko na wsi pod względem politycznym, społecznym i ekonomicznym. Obserwator, któryby się do tego zabrał, musi jednak przystępując do badania odrzucić przedewszystkiem swe polityczne przekonania, jako nie mające tym razem nic a nic do rzeczy, chyba tylko, żeby zawadzały; musi się ograniczyć ściśle do suchego zbierania wszelkich faktów, mających z polityką jakikolwiek związek; dopiero zebrawszy maleryał będziemy mogli wysnuwać sobie wnioski metodą indukcyjną. Jestto droga żmudna, trudna, ale za to niezawodna i niechybna, chroniąca od błędów. Tylko w ten sposób można nabrać jasnej świadomości o potrzebach ludu wiejskiego.

Wątpię, czy się znajdzie kilka osób do pisania takich wyczerpujących monografij z różnych stron kraju; trzebaby do tego rozporządzać znacznemi środkami i mieszkać przez dłuższy czas na wsi, mieć wiele wolnego czasu; tego zaś brak stałym mieszkańcom wsi. Pomimolo jednak pozwolę sobie naszkicować tutaj mniej więcej kwestyonaryusz niejako przypuszczalnej takiej monografii, motywując rzecz i przeplatając ją uwagami o spodziewanych korzyściach z tych badań. W ten sposób czytelnik obejmie jednym rzutem całokształt przedmiotu; ktoby zaś chciał się przysłużyć cząstkowem wykonaniem planu, obierze sobie cząstkę dowolną. Prawdopodobnie na niejedne kwestyę znajdzie się odpowiedź z różnych stron kraju.

Zacznijmy od fundamentów, od strony ekonomicznej. Tu zaś na pierwszem miejscu kładę ruch ludności, jako podstawę ekonomicznych stosunków: płodność i śmiertelność ludności wiejskiej dostarczają zaraz aż nazbyt materyału do zastanowienia się. Ludności mazurskiej byłoby bez porównania więcej, gdyby chłop miał choćby jakie takie wyobrażenie o tern, czego potrzebuje dziecko do utrzymania się przy życiu ¹). Są okolice, w których ginie większa połowa dzieci, są nawet takie, w których zaledwie czwarta część dochodzi do wieku dojrzałego. Płodność rasy, najlepsze bądźcobądż kryteryum jej żywotności, marnuje się u nas zupełnie. Inaczej całkiem ułożyłyby się stosunki w Galicyi, gdybyśmy mieli więcej Mazurów; nastałaby ostrzejsza walka o byt, szybsze różniczkowanie zajęć i większe wyzyskiwanie władz umysłowych. Straszna śmiertelność dzieci naszego ludu jest ciężkim ciosem dla całego społeczeństwa, tem bardziej, że trwanie życia u nas w ogóle jest za krótkie. Ale to jest właśnie potrzeba przez lud zupełnie nie uznawana, bo lud nie wierzy, żeby przedłużenie lub skrócenie życia mogło zależeć względnie także od ludzkiej woli. Toteż niewiele tu pomogłyby ustawy; pomócby mogło jedynie duchowieństwo, interpretując ludowi piąte przykazanie także w tym kierunku. Duchowieństwo też może nam rozwiązać kwestyę rozmiarów śmiertelności w różnych okolicach kraju , bez jego współdziałania nie zdobędziemy się na znawstwo ludu w tym względzie.

Drugą zaraz zasadniczą kwestyą ekonomiczną jest stosunek czasu do pieniędzy. lin bardziej ktoś uważa te dwa wyrażenia jakoby niejako za synonimy tej samej rzeczy, tem głębsza jego cywilizacya. Nasz lud niema jeszcze zgoła pojęcia o tem, że strata czasu jest zarazem stratą pieniędzy. Ale dlaczego niema pojęcia? Trudno nawet przypuścić, żeby przyczyną tego była głupota; to może się zdarzać i to często nawet, ale nie może być ogólną regułą. Może niema sposobności zamienienia czasu na pieniądze, a czasem (i to być może) może nie potrzebuje więcej pieniędzy, niż posiada? Czasem brak zarobku prowadzi do lekceważenia czasu , czasem zaro-

*) Wydanie w tej sprawie popularnej broszurki Dra Jakubowskiego byto prawdziwie czynem obywatelskim. Trzebaby jednak śldezić , jakich losów ona na wsi doznaje.

6